بررسی بازنمود کنش های کلامی در کتاب های آموزش زبان انگلیسی و فعالیت های کلاسی

الف. موضوع و طرح مسئله (اهمیت موضوع و هدف): گنجاندن نمونه های اصیل کنش های کلامی و توضیح فرا منظورشناختی آن ها و ایجاد فرصت های به کارگیری آن ها در کتاب های آموزش. فراگیری توانش منظورشناختی را تسهیل می کند. مطالعات گذشته چگونگی بازنمود کنش های کلامی در کتب آموزشی را نامناسب/ناکافی را ارزیابی کرده اند. برخی مطالعات قبلی نشان داده اند که برخی کنش های کلامی اصلاَ در کتاب ها گنجانده نشده بودند یا اینکه مورد بی توجهی قرار گرفته بودند. در مطالعه حاضر چندین کتاب آموزش زبان انگلیسی را بررسی می شود تا دریابیم آیا این انتقاد در مورد کتاب هایی که اخیرا منتشر شده اند نیز صدق می کند. درک این موضوع به معلمان کمک خواهد کرد کتاب های آموزشی را با توجه به فضای آموزشی و نیازسنجی زبان آموزان با مطالب تکمیلی همراه سازند یا تغییراتی ایجاد کنند تا میزان درونداد و فرصت های تمرین را افزایش دهند تا توانش منظورشناختی زبان آموزان رشد کند. علاوه بر بررسی کتب آموزشی، معلمان نیز نقشی اساسی در یاددهی نکات منظورشناختی دارند. مطالعات اندکی به بررسی این موضوع پرداخته اند. جمع آوری داده از معلمان و کلاس درس بخش دیگر مطالعه حاضر است تا دریابیم که در فرآیند یاددهی و یادگیری معلمان چگونه نکات منظورشناختی را طریق مواد آموزشی تدریس می کنند. در کل، بافته های تحقیق حاضر نشان دهنده ماهیت و میزان درونداد منظورشناختی (کنش های کلامی) گنجانده شده در کتب آموزشی است. نویسندگان کتاب ها و معلمان باید به محدودیت هایی که کتاب ها و محیط کلاس در آموزش کنش های کلامی ایجاد می کنند آگاه باشند. در مطالعه حاضر به تحلیل کمی و کیفی چهار سری کتاب آموزشی که اخیرا منتشر شده اند پرداخته شده است. همچنین برای دستیابی به بینشی بهتر نسبت به چگونگی بهره گیری از کتب توسط معلمان و اینکه آیا آن ها در جهت آموزش کنش های کلامی فراتر از کتاب ها قدم بر می دارند یا نه، جلسات مصاحبه حضوری با معلمان و مشاهدات کلاسی نیز انجام پذیرفت. ب. مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع، چارچوب های نظری، پرسش ها و فرضیه ها: مطالعات پیشین بر روی کتاب های آموزش زبان انگلیسی دیدگاهی منفی به کارآمدی این کتاب ها در ارتقا و رشد توانش منظورشناختی زبان آموزان دارد. تحقیقات قبلی بر تحلیل کتاب ها و روش های موثرتر تدریس کنش های کلامی مختلف تمرکز کرده اند و مطالعات کمتری به بررسی روند تدریس در کلاس و نقش معلم در فراهم آوردن شرایط مناسب فراگیری کنش های کلامی پرداخته اند. با توجه به تحقیقات انجام گرفته بر روی بازنمود کنش های کلامی در کتاب های آموزش زبان انگلیسی و موضوع مورد بررسی سه سوال مورد بررسی قرار گرفت: (1) چه نوع کنش های کلامی در کتب آموزش زبان انگلیسی گنجانده شده است؟ (2) کتب آموزش زبان انگلیسی از لحاظ میزان درونداد و فرصت های تمرین کنش های کلامی در سطوح مختلف خود چه تفاوت هایی دارند؟ و (3) چگونه معلمان زبان انگلیسی به عنوان زبان خارجی کتب آموزشی را در آموزش کنش های کلامی به کار می گیرند، تغییر می دهند، یا تکمیل می کنند؟ از آنجا که ماهیت این سه سوال اکتشافی می باشد و به دنبال یافتن الگویی در بین کتاب ها و تدریس معلمان هستند فرضیه ای در نظر گرفته نشده است. پ. روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم، جامعه مورد تحقیق، نمونه گیری و روش های نمونه گیری، ابزار اندازه گیری، نحوه اجرای آن، شیوه گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها: مفاهیم اصلی در عنوان مطالعه حاضر کتاب آموزشی، توانش منظورشناختی، و کنش کلامی هستند. کتاب آموزشی طبق گفته گریو (2003) " بسته های منتشر شده ای هستند که معلمان و زبان آموزان به عنوان پایه اصلی یک دوره آموزش زبان استفاده می کنند." توانش منظورشناختی را نیز می توان "درک رابطه میان صورت و بافت دانست که کمک می کند منظور خود را به درستی بیان کنیم و منظور دیگران را درک کنیم"(موری، 2010، ص 293). کنش کلامی نیز "سخنی/کلامی به عنوان واحدی کارآمد در ایجاد ارتباط است" (ریچاردز و راجرز، 2002، ص 498). در مطالعه حاضر به برسی کتاب های آموزشی و روند تدریس معلمان در یاددهی کنش های کلامی پرداخته شده است، در نتیجه روش تحقیق در مورد هر کدام جداگانه ارایه می شود. در بررسی کتب آموزشی از بین کتب مختلفی که اخیرا منتشر شده بودند به کتبی پرداخته شد که بیشتر از دیگر کتاب ها تدریس می شدند و برای فراگیران انگلیسی به عنوان زبان خارجی نگاشته شده بودند. بدین ترتیب چهار سری کتاب آموزشی به قرار زیر به عنوان پیکره تحقیق نتخاب شدند، شامل: (interchange & passages/ top notch & summit/total english,/cutting edge). در تحلیل محتوای کتاب ها از طبقه بندی فینوکیارو (فینوکیار و برومفیت، 1981) از کنش های کلامی در شمارش بسامد کنش های کلامی مختلف (در سه زیر شاخه فردی، بین فردی، و دستوری) استفاده شد. از شمارش بسامدها برای مقایسه سری کتاب های مورد مطالعه و کتابهای هر سری در بین سطوح مختلف آن ها استفاده شد. این مقایسه به وسیله بسامد ها و آزمون های خی دو انجام پذیرفت. مقایسه کتاب ها به دو شیوه کمی و کیفی صورت پذیرفت. در بررسی روند تدریس معلمان نیز از روش نمونه های در دسترس استفاده شد. شانزده معلم انتخاب شدند تا مورد مصاحبه و مشاهده کلاسی قرار گیرند. چارچوب مصاحبه ها و مشاهدات کلاسی توسط خود محقق تنظیم شدند. داده های این بخش از مطالعه به روش تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل شدند. ت. یافته های تحقیق: یافته های تحقیق حاکی از آنست که کتب بررسی شده تا حدود زیادی الگوی مشابهی را در بازنمود کنش های کلامی مختلف دنبال میکنند و تفاوت مشخصی در بسامد کنش های کلامی مختلف وجود دارد. برخی کنش های کلامی همچون پیشنهاد یا درخواست جزء پربسامدترین و متنوع ترین کنش های کلامی بودند و این در حالی است که برخی کنش های کلامی در پیکره تحقیق یافت نشدند یا اینکه بسیار کم بسامد بودند در حدی که توجه به آنها از سمت معلم یا زبان آموزان فراتر از حد انتظار بود. این شکاف در مورد میزان درونداد و فرصت های فراهم شده برای تمرین آنها در کتاب دانش آموز و کتاب های کار تمامی سری کتاب ها یکسان بود. کنش های کلامی بین فردی و دستوری به طور معنی داری در سطوح مقدماتی و متوسط کتاب ها نمود داشتند و کنش های فردی در سطح پیشرفته نمود بارزتری داشتند. در مورد ماهیت فعالیت هایی که فرصت هایی برای تمرین کنش های کلامی متفاوت نیز می توان گفت که کتاب ها تمرینات مشابهی در نظر گرفته بودند که در چهار دسته می توان آنها را قرار داد: پر کردن جاهای خالی، تکرار مکالمات، ساختن مکالمه ای جدید طبق الگوی ارایه شده در درس، و تمرین های جورکردنی. کتاب ها تمرین بیشتری در سطوح مقدماتی و متوسط فراهم می کنند و این در حالی است که در سطح پیشرفته تر با اینکه تمرین ها بیشتر هستند زبان آموزان به تولید کنش های مختلف کلامی ترقیب نمی شوند. همچنین یافته ها نشان می دهد که معلمان به اهمیّت و نقش مطالب منظورشناختی به ویژه کنش های کلامی آگاهند اما تحت تاثیر سیاست های آموزشگاه ها یا به دلیل عدم آشنایی با روش های مناسب در تدریس کنش های کلامی شرایط مناسب فراگیری توانش منظورشناختی را برای زبان آموزان فراهم نمی آورند و به جز در موارد اندکی فراتر از کتاب های آموزشی تدریس می کنند. ث. نتیجه گیری و پیشنهادات: طبق یافته های تحقیق می توان نتیجه گرفت، با اینکه حدود دو دهه است که منتقدان کارآمدی کتاب های آموزش زبان را در آموزش بسیاری از کنش های کلامی نقد کرده اند، کتاب های آموزشی حاضر نیز، با اینکه محتوای منظورشناختی را به عنوان یکی از اصول برنامه ریزی درسی در تدوین کتاب ها در نظر می گیرند، به طرز بسنده ای در مورد بسیاری از کنش های کلامی عمل نمی کنند . و معلمان نیز شرایط لازم را برای فراگیری کنش های کلامی فراهم نمی آورند. در نهایت تربیت معلمان در زمینه تکمیل و تدوین مطالب درسی و روش های موثرتر تدریس کنش های کلامی می تواند بسیار راهگشا باشد