ارزیابی تغییرات کمّی و کیفی مواد موثره فراسیون سفید (marrubium vulgare) و مرمرشک (salvia macrosiphon) در مراحل مختلف فنولوژی

یکی از عوامل مهم که بر کمیت و کیفیت ترکیبات شیمیایی گیاهان مرتعی تأثیر زیادی دارد، مراحل فنولوژیک است. این عامل در تعیین زمان مناسب برداشت گیاهان دارویی مراتع جهت استحصال حداکثر ماده موثره باید مد نظر قرار گیرد. این تحقیق در مراتع منطقه دلفارد از توابع شهرستان جیرفت و با هدف بررسی تعیین تغییرات کمّی و کیفی مواد موثره دو گیاه فراسیون سفید و مرمرشک در مراحل مختلف فنولوژی و تعیین بهترین زمان برداشت اندام های دارویی آنها از نظر کمیت و کیفیت مواد موثره انجام گرفت. متوسط بارندگی منطقه 126 میلی متر و متوسط درجه حرارت 14/17 درجه سانتیگراد است. نمونه برداری در مرتع به روش تصادفی در سه مرحله فنولوژیکِ رشد رویشی، گل دهی و رسیدن بذر با سه تکرار، انجام شد. بازده اسانس نمونه ها با دستگاه کلونجر به روش تقطیر با آب استخراج گردید. ترکیبات اصلی تشکیل دهنده اسانس نمونه ها توسط روش کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (gc/ms) مشخص گردید. آزمون تجزیه واریانس یک طرفه برای تجزیه و تحلیل تأثیر مراحل فنولوژیک بر بازده ماده موثره استفاده شد. برای مقایسه میانگین ها نیز از آزمون توکی در سطح 5% استفاده شد. مرحله فنولوژیک بر بازده اسانس دو گیاه تاثیر داشت (p < 0.05). بازده اسانس در مراحل مختلف فنولوژی یعنی مرحله رشد رویشی، گل دهی و بذردهی متفاوت بود (p < 0.05). بیشترین بازده اسانس مربوط به مرحله گلدهی و کمترین بازده مربوط به مرحله بذردهی در هر دو گونه بود. مراحل فنولوژیک بر کیفیت اسانس دو گیاه تاثیر نداشت (p > 0.05) .در اسانس گیاه فراسیون سفید 34 ترکیب شناسایی شد که eudesmol -? (93/11%)، citronellol-? (90/9%)، formate citronellyl (50/9%)، germacrene-d (37/9%)، geranyl formate (25/6%)، geranyl tiglate (53/5%)، ledene (35/5%) فراوان ترین ترکیبات را شامل شدند. 20 ترکیب در اسانس گیاه مرمرشک شناسایی شد که عمده ترین ترکیبات آن شامل cyperene (11%)، –cubebene? (6/10%)، germacrene-b (0/7%)، ?-selinene (7/6%)، farnesene-? (5/6%)، aromandedrene (8/5%)، cadinol-? (6/3%) بود. مرحله فنولوژیکی گل دهی (اواسط اردبهشت) به عنوان بهترین مرحله رشد گیاه جهت برداشت اندام های هوایی دو گیاه فراسیون سفید و مرمرشک تعیین گردید.