تحلیل نقش فرم کالبدی در ارتقاء کیفیت های بصری (نمونه موردی: بخش مرکزی شهر نجف آباد)

هنگامی که به زیباترین شهرهای روزگار گذشته نگاه می کنیم، همواره می توان به احساس سرزندگی در فضاهای شهری آن ها پی برد. البته این احساس امر پیچیده و مبهمی نیست و شاید بتوان گفت محصول یک کیفیت ساختاری کالبدی ویژه است که این شهرها از آن برخوردار بوده اند و این در حالی است که بسیاری از شهرهای معاصر ما، فاقد چنین کیفیتی هستند. در این میان شهرهایی نیز با وجود پتانسیل های بالا، دچار افت جایگاه فرهنگی و اجتماعی خود شده اند که می توان یکی از دلایل بارز آن را رکود کیفیت کالبدی- بصری دانست که با ارتقاء آن بازگشت هویت و معنای از دست رفته آن را به دنبال خواهد داشت. همچنین به نظر می آید ارزیابی معماری بناهای شهری و ارزشگذاری به دلیل قرارگیری در پیچاپیچ مرزهای بین هنر، مهندسی و علوم انسانی کاری پیچیده باشد ولی به هر حال می توان گفت، طراحان همیشه سعی بر آن داشته اند که طراحی و شکل دهی بناهایشان از اصول فکری مناسبی برخوردار باشند و به کیفیت محیط شهری کمک نمایند و با تدوین شاخص های کالبدی اهمیت آن را بسان عضوی از اندام شهری روشن نمایند. لذا شناخت فرم کالبدی می تواند به عنوان یکی از مراحل اولیه شناخت عناصر معماری و شهری حائز اهمیت باشد. از سوی دیگر می دانیم بینایی مهمترین و تأثیر گذارترین عامل در فرآیند ادراک انسان از محیط می باشد که با شناخت مولفه های موثر بر آن در فرم کالبدی می توان از یک طرف به ایجاد زیبایی بصری و از طرف دیگر به عناصر کالبدی ارزشمند دست یافت. این پژوهش به دنبال آن است که نشان دهد دید و منظر به عناصر کالبدی ارزشمند سبب غنای ارزشهای اجتماعی، اقتصادی و افزایش توریست پذیری فضاهای شهری گشته و می تواند تأثیر به سزایی را در خوانایی، جهت یابی، ایجاد خاطره و هویت برای مردم شهر و همچنین گردشگران داشته باشد. این نوشتار جزء پژوهش های کاربردی است، که در قالب مبانی نظری با استفاده از شیوه توصیفی- تحلیلی به مطالعه متون مبادرت می نماید و با هدف تحلیل و تبیین نقش مولفه های فرم کالبدی در کیفیت بصری فضاهای شهری به بررسی مفهوم فرم کالبدی، مفاهیم در تعامل با آن و مبانی زیبایی شناسی بصری پرداخته و با جمع بندی آراء اندیشمندان به تدوین چارچوبی مشتمل بر چهار قسم معیارهای کالبدی، نظم کالبدی- بصری، منظر و ناظر در جهت ایجاد کیفیت های کالبدی- بصری می پردازد. این بخش معیارها و زیر معیارهای مولفه های سازنده کیفیت های کالبدی بصری را تعیین نموده و معیارهای این کیفیت ها به عنوان محصول این قسمت مشتمل بر خوانایی، هویت، تناسبات بصری، زیبایی، انسجام، نفوذ پذیری بصری، تنوع، وضوح و پایداری مشخص می گردد. در ادامه از طریق روش میدانی- پیمایشی ، نظام منظر و عناصر شاخص کالبدی در محدوده مورد مطالعه بررسی و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی و بهره گیری از معیارهای کالبدی- بصری مدون در چارچوب نظری، ارزیابی و اولویت بندی عناصر شاخص در محدوده انجام می گردد. در مرحله بعد ماحصل این پژوهش در جهت نیل به فضاهای شهری کارا از حیث کیفیت های کالبدی بصری به دست آمده در قسمت های قبل در قالب راهنماهای طراحی شهری مدون می شود. در ادامه به ارائه پیشنهادات طراحی در جهت ایجاد سازمان مطلوب بصری در محدوده پرداخته و قسمتی از جداره راسته اصلی بازار به عنوان مهم ترین محور بافت، طراحی می گردد.