توسعه ی یک مدل یکپارچه مبتنی بر gis جهت تحلیل توزیع خدمات شهری در راستای عدالت فضایی

عدالت مفهومی است که هیچگاه دغدغه ی بشر از آن عاری نبوده است. عدالت به میزان دستیابی انسان ها به آنچه استحقاق آنها است، اطلاق می شود. مفهوم عدالت از منظرهای مختلف قابل تأمل است و مفاهیمی چون عدالت اجتماعی، عدالت فضایی، عدالت جغرافیایی و عدالت محیطی نیز متأثر از چند بعدی بودن این مفهوم است. در برنامه ریزی شهری آنچه که می تواند به تحقق پذیری بیشتر عدالت شهری کمک نماید، توجه به عدالت فضایی و برنامه ریزی هایی است که تمرکز جمعیتی و خدماتی را عادلانه در مناطق مختلف توزیع نمایند. توزیع نامناسب و نابرابر خدمات در شهرها به علت جا ماندن توسعه ی شهر از رشد آن، در حال حاضر یکی از چالش های مدیریت شهری در پاسخگویی به شهروندان است. استفاده از فضاها و توزیع مناسب خدمات شهری و به عبارتی کامل تر، عدالت فضایی یکی از مهمترین دغدغه های مطرح در برنامه ریزی شهری می باشد. مفهوم عدالت خیلی گسترده است و دامنه ی وسیعی را در بر می گیرد ولی با هدف ارزیابی توزیع خدمات شهری که بیشتر به ارزیابی توزیع جغرافیایی مراکز خدمات شهری می پردازد، به بحث دسترسی گره خورده است. هدف پژوهش پیش رو ایجاد یک مدل یکپارچه برای ارزیابی وضعیت عدالت فضایی در توزیع خدمات شهری است. در این مدل برای سنجش عدالت فضایی در توزیع خدمات شهری از شاخص دسترسی استفاده شد و کاربری ها به هشت گروه اصلی آموزشی، بهداشتی- درمانی، فرهنگی و تفریحی، پارک و فضای سبز، مذهبی، تجاری، ورزشی و اداری تقسیم بندی شد. با توجه به استانداردها و سرانه های خدمات شهری و با بهره گیری از دانش کارشناسی و اولویت های ساکنین شهری و به کمک مدل تحلیل سلسله مراتبی، وزن کاربری ها تعیین شد و با در نظر گرفتن سطح عملکرد کاربری ها و استفاده از تحلیل شبکه ی دسترسی، مدلی توسعه داده شد که وضعیت عدالت فضایی را در سه سطح مجزا مورد بررسی قرار داده است. مدل توسعه داده شده در ناحیه سه از منطقه هفت تهران پیاده سازی شد. این مدل از انعطاف پذیری بالایی برخوردار است و با توجه به اهداف برنامه ریزی شهری، در سطوح و شاخه های مختلف قابل ترکیب و پیاده سازی می باشد. نتایج پژوهش نشان دهنده ی توزیع نامتعادل برخی خدمات شهری در سطح محلات ناحیه ی مورد مطالعه می باشد. ولیکن در مجموع و پس از ترکیب شاخص عدالت فضایی مربوط به خدمات شهری، با در نظر گرفتن امکان جبران کمبود برخی خدمات توسط سایر خدمات با سطح پوشش مناسب تر، ناحیه ی مورد مطالعه از شرایط کلی بهتری از دیدگاه توزیع عادلانه خدمات شهری برخوردار می گردد. میانگین عدالت فضایی یکپارچه ی ترکیبی حاصل از مجموع کاربری های خدمات شهری نشان می دهد، که به ترتیب محله های خاقانی، سهروردی، باغ صبا، امجدیه و بهار با توجه به توزیع مجموع کاربری های خدمات شهری وضعیت مطلوب تری دارند و از سطح بالاتری از عدالت فضایی برخوردار هستند. با توجه به کلاس های مفهومی، محله ی سهروردی و خاقانی در سطح خیلی بالا، باغ صبا بالا، امجدیه متوسط و بهار در سطح خیلی پایین از عدالت فضایی قرار می گیرند.