نقش کارست در توسعه منابع آب زیرزمینی مطالعه موردی: (سیرمند-استان هرمزگان)

چکیده: کارست به عنوان یک سیمای پیچیده زمین شناسی به پهنه هائی با خصوصیات هیدرولوژیکی بسیار ویژه اطلاق می شود. به عبارت دیگر در اصطلاح فنی به پدیده خوردگی و انحلال توده سنگ‏های کربناته (آهک و دولومیت) کارست گفته می شود. با توجه به رشد جمعیت و به تبع آن کمبود منابع آب شرب اهمیت مطالعه بر روی آبخوان های کارستی دوچندان می شود. بنابراین شناخت اشکال و هیدروژئولوژی کارست می‎تواند نقش شایانی در توسعه منابع آب زیرزمینی ایفا کند. روش مورد مطالعه به صورت مطالعات صحرایی شامل شناسایی سازند ها و برداشت نمونه از چشمه ها ، چاه ها و آب باران صورت گرفت که در بین سازندهای موجود سازندهای پابده و سروک از لحاظ تکتونیکی نقش مهمی در سیستم آبخوان های منطقه مورد مطالعه بازی می کند. با توجه به اینکه سیستم های آبخوان کارستی غالبا جریان آب متمرکز خود را به چشمه ها تخلیه می کنند. ضروری است که چشمه های موجود در منطقه مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل چشمه ها نشان داد که تیپ اکثریت چشمه ها را از نوع آبهای بیکربناته بوده، بجز چشمه سیاهک که از نوع آبهای کلرید وسولفاته است. همچنین رخساره ها اکثر چشمه ها به جز چشمه سیاهک(کلرید سدیم و سولفات سدیم) از نوع بیکربنات کلسیم بوده است. واژه کارست طبق نظر گیمز (1973) منشا ما قبل هند و اروپایی دارد. این واژه از کلمه کارا به معنی زمین سنگی گرفته شده و سپس به زبان هند و اروپایی در خاورمیانه راه یافته است. در یوگسلاوی شمالی، واژه کارس به معنی زمین سنگی برهنه و نام ناحیه‏ای در یک بخش از مرز این کشور با ایتالیا در مجاورت شهر ترایست است. این واژه به تدریج در زبان آلمانی به کارست تبدیل شده و سپس در اواسط قرن نوزدهم وارد ادبیات ژئومورفولوژی گردید(گلیسون،1998). از این نظر ژئومورفولوژیست ها به مناظر شگفت انگیز تشکیل شده در سنگ‏های کربناته، دولومیته و تبخیری در هر ناحیه، پدیده های کارستی یا مجموعه زمین شکل‏های کارست حقیقی گویند. شناخت بررسی و ویژگی های محیط های کارستی که از سنگ‏های انحلال پذیر و عمدتا از سنگ‏های بیکربناته نظیر سنگ‏های آهکی، تشکیل یافته و از دیدگاه کاربردی به بسیاری از فعالیتهای انسانی به ویژه تامین منابع آب جهت استفاده شرب، کشاورزی، صنعت،و . . . ارتباط پیدا می کند بسیار حایز اهمیت است. لزوم برنامه ریزی در پهنه های کارستی ایجاب می‎کند تا مطالعاتی در زمینه شناخت محیط‏های کارستی، ویژگیها و نقش آنها در تغذیه منابع آب زیرزمینی و سایر منابع صورت گیرد. از دیدگاه منابع معدنی، ذخایر عظیمی از هیدروکربورها (نفت وگاز) در سازندهای کارستی موجود می باشند. سنگ‏های کربناته میزان 50% منابع هیدروکربور جهان هستند( فورد و ویلیامز،1989). همچنین منابع مناسبی از نقره، سرب، روی و به ویژه بوکسیت در مناطق کارستی وجود دارند که شناخت کارست و ویژگی های آن را با اهمیت ترمی‎کند. سنگ‏های کربناته منبع اصلی سنگ آهک برای کشاورزی محسوب می شوند. سیمان پرتلند، سنگ های ساختمانی و سنگدانه از سنگ‏های کربناته تامین می گردد. از اهمیت دیگر کارست نیز می‎توان به قابلیت آنها برای جذب توریست اشاره کرد. در کشور ما آبشارها،حوضچه‏ها و غارهای زیبایی مثل غار علیصدر وجود داردکه عامل جذب توریست هستند. همچنین اهمیت دیگر منابع کارست ارزان بودن آنهاست چرا که که اگر دقیق مطالعه شود استفاده از آب کارست‏ها ارزان‏تر از احداث سد تمام می شود. در حال حاضر نیز بیش از 85% شهرهای جنوبی کشورمان آب خود را از این آهک‏ها دریافت می‎کند (افراسیابی،2007). ضرورت از انجام این تحقیق بررسی نقش ژئومورفولوژی ، زمین شناسی در تعیین نوع جهت جریان آب زیرزمینی به منظور ارزیابی سیستم غالب جریان در سفره آبدار کارستی و توسعه آن از نظر ژئومرفولوژی مورد بحث قرارمی گیرد. با توجه به اینکه تاکنون مطالعه جامعی‏در خصوص عوامل موثر در توسعه کارست در جهت شناسایی تامین آب شرب سیرمند انجام نشده است لذا انجام این تحقیق ضروری به نظر می‏رسد.