بررسی صورتگرایانه قصاید و ترجیعات عطار نیشابوری

صورتگرایی یکی از رویکردهای جدید نقد ادبی است که در اوایل قرن بیستم میلادی در روسیه شکل گرفت. سپس به چک و آمریکا انتقال یافت. شکل، فرم و صورت اثر ادبی، هدف اصلی این نقد است. پیش از پیدایش صورتگرایی، هر آنچه در ادبیات و نقد ادبی رواج داشت، نویسنده محور و معطوف به شرایط تاریخی و اجتماعی وی بود. پس از ظهور این مکتب، نویسنده محوری کنار گذاشته شد و متن محوری معیار نقد و تحلیل آثار ادبی قرار گرفت. با توجه با اینکه متن برساخته ی زبان است، رویکرد زبانشناختی به آن قابل قبول است. در بررسی صورتگرایانه (فرمالیستی) دو مولفه ی قاعده افزایی (شامل توازن های آوایی، واژگانی، نحوی) و هنجارگریزی مورد توجه قرار می گیرد. در این پژوهش با بررسی صورتگرایانه ی قصاید و ترجیعات فرید الدین عطار نیشابوری در صدد نحوه ی کاربرد وی از انواع قاعده افزایی و هنجارگریزی است. در این پژوهش با شیوه ی تحلیلی-توصیفی عناصر صوری قصاید و ترجیعات عطار را با مولفه های نقد صورتگرایانه ی لیچ بررسی کرده است. لیچ ، برجسته سازی (اصل و مبنای اصلی صورتگرایی)را در دو مرحله ی هنجارگریزی و قاعده افزایی مورد مطالعه قرار داده است.این پژوهش درصدد است با بررسی صورت (فرم) در بخش قاعده افزایی، انواع توازن آوایی، واژگانی و نحوی که شامل انواع تکرارها است، بررسی کند و سپس به نحوه ی استفاده ی عطار از انواع هنجارگریزی معنایی و آوایی و نحوی در قصاید و ترجیعات بپردازد. عطار با استفاده ی به جا و معتدل از این عناصر توانسته است ویژگی های زبان شعری خود را از آثار دیگر شاعران متمایز سازد، و با ساختار زبانی مناسب راه سنایی را در پیمودن شعر عرفانی ادامه دهد و در این راه بسیار موفق عمل کند. در بخش قاعده افزایی، از میان انواع تکرارها (آغازین، پایانی، میانی) تکرار میانی با بسامد 30% بیشترین کاربرد را دارد که در القای موسیقی و مفهوم بی تأثیر نیست و از میان انواع هنجارگریزی معنایی، عطار از تشبیه-23/22%- بیشترین بهره را برده است.