بررسی کارکرد بازار در اقتصاد دوره صفویه

چکیده دوران صفویه یکی از دوره های درخشان تاریخ ایران بعد از اسلام بوده است که در آن دولتی اسلامی در گستره دو قرن ونیم توانست ایران را تبدیل به یک قدرت جهانی با توانمندی های سیاسی اقتصادی و نظامی کند. شکوفایی اقتصاد این دوره در آثار غرب و شرق انعکاس داشته مطالعه این سیستم از دو جهت حائز اهمیت می باشد. یکم این که ساختار منسجم اقتصادی ایران در آن روز مطرح بوده و خودنمایی می کرده است. دوم این که قسمت عمده ای از سیستم، متأثر از آموزه های اسلامی در دست حاکم مسلمان و با اشارات علماء شیعه تغییر و تحول می یافته است. با توجه به آنکه مطالعات علمی اقتصادی در این زمینه بسیار کم بوده است، بسیاری از مطالعات ما طبیعتا بسترشناسی اقتصاد آن دوره خواهد بود. این پژوهش با عنایت بر گستره فضای تحقیق بر روی این سیستم اقتصادی، تنها بخش کوچکی از این فضا را مورد بررسی قرار داده و آن این که کارکرد بازار در این دوره چگونه بوده است. هرچند که برای بررسی این بخش نیز ناگزیر از نگاه به تمامی ابعاد اقتصاد جامعه از تولید و خدمات تمامی بخشهای کشاورزی، صنعت، تجارت و ... می باشد بازار یا به عبارتی اقتصاد بخش خصوصی شاخصه عمده اقتصاد آن زمان می باشد. برای بررسی کارکرد بازار ما چند شاخص را برای سنجش کارکرد و چند شاخص هم برای بررسی میزان اسلامی بودن بازار آن دوره در سه بستر اقتصاد شهری روستایی و عشایری که شامل بخشهای کشاورزی و دامداری ، صنعت، بازرگانی داخلی و خارجی و خدمات طرح می نماییم و نگاهی تطبیقی نیز به وضعیت اقتصادی کشورهای مطرح آن-روز داریم. در بخش اقتصاد کشاورزی به بررسی انواع زمین و مالکیت آن، تاثیر تفاوت مالکیت ها بر بهره وری، محصولات کشاورزی، صادرات و واردات محصولات کشاورزی و مزیته ای نسبی و مطلق در اقتصاد کشاورزی پرداخته می شود در بخش اقتصاد عشایری نوع مالکیت دامداری توزیع آن مالیاتها و محصولات آن بررسی می گردد. در بخش صنعت کارخانه ها و کارگاههای تولیدی با ملاحظه درصد و نوع کارخانجات دولتی و خصوصی بررسی می گردد و همچنین اصناف بازار نحوه مالیات دهی و میزان آن بررسی میزان اسلامی بودن فعالیتها در بازار و در بخش بازرگانی کشورهای طرف ارتباط با ایران نحوه ترانزیت کالا مالیات و عوارض و مزیت های نسبی ملاحظه و بررسی می گردد در بخش انتهایی نیز بودجه کشور از جهت منابع و مصارف به همراه وضعیت پولی و موازنه های ارزی طرح و مقایسه می گردد. در بخش کشاورزی برخی محصولات تولیدی عمدتا بصورت خشکبار قابل صادرات بوده و در بخش صنعت عمده ترین محصول صادراتی ابریشم می باشد. در بخش ارزی ثبات ارزی تا پایان دوره صفویه برقرار بوده است و همچنین از 90 درصد درامد کشور از مالیات حاصل می شده است. در جمع بندی نتایج به این نکته می رسیم که اقتصاد آن دوره تقریباً کارکردی مثبت با سیستمی ایستا و قابل رقابت با کشورهای اروپایی مطرح آن روز داشته است.