تحلیل اثرات اجرای قانون هدفمندی یارانه ها بر اقتصاد و ساختارهای تولید روستایی با تاکید برنقش تعاونیها. مطالعه موردی : شهرستان زنجان

با اجرای تحول تاریخی قانون هدفمند سازی یارانه ها در سال 1389، جراحی اقتصادی دوران گذر از اقتصاد یارانه ای به اقتصاد رقابتی و آزاد پس از گذشت دو دهه انتظار، عملیاتی شد و تحقیقات در مورد این موضوع را از منظر نظارت و ارزیابی اثرات بعد از اجرا، وارد عرصه جدیدی نمود. از آنجایی که طرح هدفمندی یارانه ها در رأس برنامه های تحول اقتصادی دولت قرارگرفته؛ این طرح جامعه روستایی را نیز همگام با تمامی اقشار جامعه از سیاست های خود متاثر ساخته است. در تحقیق حاضر تلاشی صورت می گیرد تا اثرات هدفمندی یارانه ها در اقتصاد خانوار (تغییر رفتار مصرفی و مدیریت هزینه)، اصلاح ساختارهای تولید روستایی و موسسات تعاونی تولید روستایی به صورت "ارزیابی حین اجرا"بررسی شود. همچنین بهینه یا نابهینه بودن الگوی میزان تخصیص یارانه های مصرفی و تولیدی بخش کشاورزی مناطق روستایی مورد ارزیابی قرار گیرد. نوع تحقیق کاربردی و روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای- اسنادی و میدانی که جهت تجزیه و تحلیل داده های حاصل از پرسش نامه، از دو روش آمار توصیفی و آمار استنباطی( آزمونt تک نمونه ای و t دو نمونه ای، آزمون رتبه ای فریدمن، یومان ویتنی و همبستگی) و جهت تجزیه و تحلیل داده های حاصل از رایزنی و مصاحبه با کارشناسان و خبرگان، برای تعیین الگوی بهینه تخصیص یارانه های بخش کشاورزی به مصرف کنندگان و تولیدکنندگان، از روش تحلیل سلسله مراتبی بازه ای(iahp) استفاده شده است. نتایج نشان می دهد، اثربخشی طرح هدفمندی یارانه ها در جوامع روستایی به روش کنونی ( توزیع یارانه به صورت نقدی به تمام اقشار)، در شاخص های اقتصادی و ساختارهای تولید روستایی، اثربخشی مطلوبی نداشته است که با توجه به آزاد سازی و افزایش سطح عمومی قیمت ها (قیمت نهاده ها وحامل های انرژی) ، قدرت خرید روستائیان و اهمیت یارانه نقدی کاهش یافته و وجود بافت های فرسوده مساکن روستایی (از منظر هدر رفت انرژی)، همچنین غلبه سیستم ناکارآمد و سنتی کشاورزی، در "کوتاه مدت" امکان صرفه جویی، تغییر سبک مصرف و اصلاح ساختارهای تولید(به ویژه تغییر شیوه تولید به شیوه تولید تعاونی) وجود ندارد. لیکن مقایسه یارانه ی تولیدی و مصرفی بخش کشاورزی این شهرستان در حالت بهینه و الگوی قبل از هدفمندی یارانه ها (تا 1388) نشان می دهد که در الگوی قبلی، سهم یارانه های مصرفی بخش کشاورزی 85/72 درصد بوده که به مراتب بیش تر از سهم 15/27 درصدی یارانه های تولیدی در این بخش است و بهینه نیست. از اینرو، بر اساس الگوی بهینه می بایست 94/85 درصد سهم کل یارانه های کشاورزی به بخش تولیدی و 06/14 درصد باقی مانده به بخش مصرفی آن تخصیص یابد که این امر بر خلاف الگوی فعلی( توزیع یارانه ها به صورت نقدی به تمام اقشار)، نیازمند یک تعدیل79/58 درصدی در کل یارانه های بخش کشاورزی الگوی قبل از هدفمندی یارانه ها در جوامع روستایی می باشد. کلمات کلیدی: سیاست های تعدیل ساختاری- اقتصاد روستایی- رفتار مصرفی- تحلیل سلسله مراتبی بازه ای