نقش تربیتی پرسش های قرآنی در تغییر فرهنگ جاهلی

چکیده تحوّل فرهنگی که با بعثت رسول خدا? آغاز گردید، به کمک آیات قرآن کریم در تمام زوایای جامعه جاهلی توسعه یافت. یکی از مهم ترین ابزارهای تربیتی قرآن به عنوان کتاب هدایت، استفاده از "هنر پرسشگری" است. از آنجا که خداوند در راستای اصلاح جامعه جاهلی، از این روش به صورت گسترده در لابه لای آیات قرآن استفاده نموده است، شناسایی و معرّفی تأثیرات تربیتی این روش در تغییر فرهنگ، از اهمیت بسزایی برخوردار است. در روند پرسشی- هدایتی قرآن، شاهد شاخصه های یک حرکت تکاملی هستیم؛ یعنی آیات الهی یک باره هدایت مطلق را از مخاطبان طلب نمی کند، بلکه به تدریج، مقدّماتی را تدارک می بیند تا مخاطب در جهت برنامه های انسان ساز سوق یابند. گاهی سوالات به گونه ای مطرح گردیده که مخاطب را وادار به اعتراف نسبت به باطل بودن اعمال و افکار خود می نماید. گاهی به تحریک عواطف و یا انگیزش عقل ها می پردازد. گاهی از طریق پرسش متذکر نعمت های الهی شده و زمینه غفلت زدایی را در آنها ایجاد می-نماید. گاهی با سوالات خود، حس تحقیق و جستجوگری را در آنها زنده می کند تا در صدد چرایی اعمال خود برآیند و گاهی با توجه دادن به فطرت و سرشت انسانی، به تصحیح باورهای نادرست آنها می پردازد. بدین ترتیب خداوند با سوالاتش در هر مرحله به ادراک مخاطب عمق بخشیده و فرصت بازنگری نسبت به باورهای نادرست را برای آنها فراهم می سازد. با این روش، افراد به گونه ای تربیت می شوند که راحت تر پذیرای تغییرات در جنبه های مختلف شده و در عین حفظ کرامت انسانی و بدون امر و نهی و اعمال زور، تصمیم به تغییر می گیرند.