بررسی اثرات طرح های توسعه شهری در تغییرات ساختار فضایی شهری (مطالعه موردی : شهر گرگان)

یکی از موضوعات حیاتی قرن 21 دانشمندان شهری در ارتباط با پایداری شهر، شکل شهر یا چگونگی رشد و توسعه شهر در فضا می باشد. با توجه به تاثیر اساسی شکل شهر بر پایداری آن لزوم شناخت ، مطالعه و درک ابعاد مختلف آن و هدایت آن در راستای دستیابی به توسعه پایدار احساس می گردد. به طور مثال شکل پراکندگی شهری یا گسترش افقی و ساخت و سازهای جدید در اطراف شهر، باعث آسیب های اجتماعی- اقتصادی و تخریب منابع زیست محیطی در شهرها و اطراف آنها گردیده است. با توجه به اینکه فرآیند شهرنشینی و شهرسازی در شرایط بحرانی و در حال گذار جامعه با معضلات گوناگونی مواجه شد که ساختار فضایی نامناسب شهر یکی از آنهاست. برای رهایی از این مشکل برنامه ریزان شهری به طرح های جامع شهری که معمولا برای یک افق ده ساله و حصول اطمینان از اینکه شهرها منطبق بر اهداف شهرداری ها تهیه می شوند، متکی بوده اند. شهر گرگان نیز در فاصله سالهای 35-45 با روند مهاجرت از منطقه سیستان ودیگر استان ها پذیرای مهاجرین زیادی شده است. همچنین با جدا شدن استان گلستان از استان مازندران در سال 1376، شهر گرگان به عنوان مرکز استان گلستان شناخته شد. در پی این رویداد این شهر جمعیت زیادی را از نواحی پیرامون خود جذب کرده که این امر به توسعه کالبدی این شهر به صورت فزاینده و لجام گسیخته منجر شد. در نتیجه شهر گرگان نیز به تبعیت از نظام شهرنشینی و طرح های شهری و در ایران به نظر می رسد در فرایند توسعه و گسترش کالبدی به جهات نا مطلوب پیش می رود. در نتیجه شناخت ساختار فضایی شهر گرگان و تأثیر گذاری طرح های توسعه شهری در تشدید ناپایداری این ساختار فضایی هدف این پژوهش را تشکیل می دهد. نوع تحقیق کاربردی و به لحاظ روش توصیفی- تحلیلی می باشد. جهت جمع آوری اطلاعات به اسناد و مدارک کتابخانه ای و همچنین نهادهای مسئول شهری مراجعه شده است. در این پژوهش از نرم افزارهای spss وexcel و arc gis و همچنین مدل های آنتروپی شانون، نسبی و مدل موران استفاده شده است. در این تحقیق ابتدا به شناخت شکل شهری و اندازه گیری آن و سپس به ارزیابی پیشنهادات طرح جامع در جهت تأثیر آن بر این شکل و ساختار پرداخته شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که شهر گرگان دارای ساختار فضایی پراکنده و گسترده ای می باشد به طورری که نتایج تمامی مدل های آن را اثبات کرده. همچنین ناکارآمدی طرح جامع پیشنهادی و عدم تحقق پیشنهادات و برآوردهای این تحقیق و اختلاف آنچه که در طرح پیش بینی شده با آنچه که در وضع موجود اتفاق افتاده از علل مهم این ناپایداری ساختار فضایی می باشد. بعلاوه در تحقیق حاضر تحلیل و تآثیر گذاری طرح توسعه شهری بر ساختار فضایی و ناپایداری آن در نوع خود تازگی دارد.