روند تولید سفال قالبی در ایران، از دوره سلجوقی تا تیموری

سفال گری ایران در دوره اسلامی، سرشار از گوناگونی در تزئین و تکنیک است. هنرمند ایرانی از روش های گوناگون تزیین بهره می گرفت تا ذهنیت خلاقش را در قالب تولید سفالینه های زیبا و متنوع، به تصویر کشد. استفاده از قالب و نیز مهرهای فشاری، از جمله تکنیک های فرم دهی و تزئین بدنه است که با کمک آن، آثاری زیبا در سفال گری ایرانی-اسلامی خلق شده است. اوج استفاده از قالب در ایران، در دوره های میانی اسلامی رخ داد. به هنگام بررسی سفال و سفال گری ایران، در اغلب منابع، دسته بندی ها بر اساس تکنیک های لعاب دهی انجام گرفته است؛ حال آن که تکنیک های فرم دهی به بدنه (مانند چرخ کاری، قالب گیری و...) همواره در حاشیه مورد مطالعه و یا به عبارتی دقیق تر، مورد اشاره قرار گرفته اند. این پژوهش، به بررسی یکی از مهم ترین تکنیک های فرم دهی به بدنه و روند آن در دوره های میانی اسلامی در ایران پرداخته است؛ این پژوهش، کار خود را با بررسی پیشینه ی مهر و قالب های مورد استفاده برای ساخت سفال آغاز کرده و به معرفی قالب های مورد استفاده در دوره اسلامی می پردازد. سپس با استفاده از مطالب منابع مکتوب و نیز مطالعه ی تصویری، قالب ها را دسته بندی می کند؛ این دسته بندی در وهله ی نخست، بر اساس تعداد قطعات قالب ها صورت گرفته و سپس بنا بر فرم و نحوه ی اتصال قطعات و... به انجام رسیده است. در فصل بعد، پس از اشاره ای به تاریخ سیاسی و فرهنگی دوره های میانی پیش از مغول (سلجوقی و خوارزم شاهی) به بررسی سفال و سفال گری در این عصر پرداخته می شود؛ بیان عواملی که باعث گسترش استفاده از قالب در این دوره شدند، در این بخش صورت گرفته و توضیحاتی در مورد گونه های سفال داده می شود. دسته بندی گونه های سفال سلجوقی، بنا بر تکنیک های لعاب دهی انجام می شود که با این کار می توان به رابطه بین نوع لعاب و تزئین قالبی پی برد. سپس در بخش سفال قالبی، تولیدات بر اساس کاربرد و فرم معرفی خواهند شد. در فصل چهارم این پژوهش، روندی مشابه فصل دوم در مورد دوره های ایلخانی و تیموری صورت گرفته و سعی شده است که از تکرار مواردی که در فصل قبل عنوان شده است پرهیز شود. در پایان نیز نتایج حاصله از پژوهش، عنوان شده است. در بخش عملی این پایان نامه، «ساخت مهرهای سفالین» در دستور کار قرار گرفته است؛ در شرح مراحل ساخت و استفاده از مهرهای مزبور، به مزایا و قابلیت های منحصر به فرد مهرهای سفالین (که مشترک با ویژگی های قالب های سفالین دوره های میانی است) اشاره شده است.