ارزیابی تناسب اراضی جهت اجرای تناوب گندم-سویا در حوزه قره‏سو با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور

چکیده استفاده درست و بهینه از اراضی نیازمند ارزیابی دقیق منابع بوم‏شناختی کشاورزی می‏باشد. از آن‏جایی‏که هر یک از محصولات کشاورزی شرایط اقلیمی و محیطی خاصی را می‏طلبند، لذا محققان و کارشناسان توجه ویژه‏ای به ارزیابی تناسب اراضی داشته و بر پایه مدل‏های بوم‏شناختی-کشاورزی، منابع محیطی را با روش‏های مناسب شناسایی، ارزیابی و به منظور اهداف خاصی قابلیت‏سنجی می‏نمایند. تحقیق حاضر به منظور شناخت عوامل و عناصر اقلیمی، توپوگرافی و شوری موثر بر کشت گندم دیم و سویا در حوزه قره‏سو استان گلستان و پهنه‏بندی نواحی مستعد کشت این دو محصول با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (gis) و سنجش از دور (rs‏)، و در نهایت تعیین الگوی تناوبی مناسب کشت گندم-سویا در این حوزه انجام شده است. برای این کار ابتدا نیازهای بوم‏شناختی گندم دیم و سویا با استفاده از منابع علمی موجود تعیین و درجه‏بندی گردید. سپس نقشه‏های موضوعی مورد نیاز تهیه و طبقه‏بندی شدند. متغیرهای محیطی مورد مطالعه شامل دمای کمینه، دمای متوسط، دمای بیشینه، بارش، شیب، جهت شیب، ارتفاع و هدایت الکتریکی (ec) بودند. از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (ahp) برای تعیین وزن معیارها استفاده شد. در نهایت با تلفیق و هم‏پوشانی این نقشه‏ها در محیط gis نقشه پهنه‏بندی گندم دیم و سویا استخراج گردید. در بخش دوم، به منظور مقایسه بین پتانسیل‏های محاسبه شده و کاربری موجود در منطقه مورد مطالعه جهت تعیین الگوی تناوبی مناسب گندم و سویا، نقشه کاربری حاضر در منطقه با پردازش تصاویر ماهواره‏ای irs سنجنده liss3 سال 1387 تهیه شد. نتایج حاصل از پهنه‏بندی نشان داد که گندم در 4 پهنه (خیلی مناسب، نسبتا مناسب، ضعیف و نامناسب) و سویا در 3 پهنه (خیلی مناسب، نسبتا مناسب و ضعیف) از نظر تناسب اراضی قرار می‏گیرند. حدود 5170 هکتار (6 درصد) از مساحت اراضی زراعی حوزه قره‏سو و 3 درصد از مساحت کل اراضی حوزه دارای تناسب بالایی جهت کشت گندم دیم بودند. بارش مناسب، شیب‏های کمتر و رو به جنوب و همچنین هدایت الکتریکی در حد مطلوب از ویژگی‏های این مناطق است. در عین حال حدود 2633 هکتار (3 درصد) از مساحت اراضی زراعی حوزه قره‏سو و 5/1 درصد از مساحت کل اراضی حوزه جهت کشت گندم دیم نامناسب ارزیابی شدند. حدود 28071 هکتار (45 درصد) از مساحت اراضی زراعی حوزه قره‏سو و 2/17 درصد از مساحت کل اراضی حوزه جهت کشت سویا دارای تناسب بالایی بودند. وجود منابع آبی در دسترس، ارتفاع کمتر اراضی، شیب‏های کمتر و رو به جنوب، دماهای مناسب و همچنین هدایت الکتریکی در حد مطلوب از جمله عواملی هستند که باعث قرار گرفتن این مناطق در این پهنه شده‏اند. حدود 5537 هکتار (9 درصد) از مساحت اراضی زراعی حوزه قره‏سو و 4/3 درصد از مساحت کل اراضی حوزه به دلیل شوری بالای این مناطق جهت کشت سویا ضعیف ارزیابی شدند. از نتایج دیگر این تحقیق تعیین الگوی تناوبی مناسب کشت گندم و سویا بود که مشخص گردید حدود 56352 هکتار و معادل 64 درصد از سطح اراضی زراعی حوزه قره‏سو توانایی اجرای این تناوب را دارند.