بررسی مقدار رواناب و هدر رفت خاک بخش های مختلف ساختمان جاده جنگلی با استفاده از شبیه ساز باران (مطالعه موردی: سری های لت تالار و لولت در حوزه آبخیز تجن)

دگرگونی سیمای دامنه های جنگلی و کاهش پوشش گیاهی در اثر جاده سازی باعث اختلال در رفتار هیدرولیکی و مشخصات فیزیکی خاک شده و وقوع رواناب و هدر رفت خاک را به دنبال دارد. رسوب حاصل از فرسایش آبی ساختمان جاده، با انباشته شدن در جوی کناری و دهانه آبروها و ورود به بوم سازگان های آبی، حیات آبزیان را به مخاطره انداخته و دوام جاده را نیز کاهش می دهد. آگاهی از میزان و منشاء تولید رسوب در جاده ها نخستین گام حفاظت آب و خاک جنگل می باشد. این تحقیق با هدف اندازه گیری مقدار رواناب و هدر رفت خاک بخش های مختلف ساختمان جاده جنگلی در سری های لت تالار و لولت ساری به اجرا درآمد. نخست با رویهم قرار دادن لایه های ارزش گذاری شده طول و شیب دامنه، پوشش گیاهی، فرسایش پذیری خاک و تراکم آبراهه ها در سامانه اطلاعات جغرافیایی (gis)، نقشه خطر فرسایش آبی خاک تهیه شد. با بهره گیری از مدل تحویل رسوب (sedmodl) نقشه خطر رسوب دهی شبکه جاده بدست آمد. به منظور ارزیابی کارایی این مدل، نرخ رواناب و هدر رفت خاک در طبقه خطر رسوب دهی خیلی زیاد با باران ساز مورد اندازه گیری مستقیم قرار گرفت. در کل، 48 مرتبه آزمایش شبیه سازی باران به مدت 20 دقیقه و با شدت 33 میلی متر در ساعت روی ساختمان جاده جنگلی انجام شد. نتایج نشان داد که زمان لازم تا ظهور رواناب در جنگل و شیروانی خاک ریزی طولانی تر از شیروانی خاک برداری و سطح جاده بود. سطح جاده در مقایسه با شیروانی خاک برداری، شیروانی خاک ریزی و جنگل، رواناب بیشتری تولید کرد. میزان هدر رفت خاک شیروانی خاک برداری (281 گرم در مترمربع در ساعت) بیشتر از سطح جاده (86/144 گرم در مترمربع در ساعت)، شیروانی خاک ریزی (28/44 گرم در مترمربع در ساعت) و جنگل (13/4 گرم در مترمربع در ساعت) برآورد شد. حجم رواناب و نرخ هدر رفت خاک در قطعات نمونه دربرگیرنده تمشک کمتر از قطعات دربرگیرنده خزه و خاک بدون پوشش بود. شیروانی خاک برداری مهمترین منبع تولید رسوب و سطح جاده مهمترین منبع تولید رواناب بود. کارایی sedmodl در برآورد هدر رفت خاک 23 درصد بدست آمد.