کانی شناسی، ژئوشیمی، سیالات درگیر و ژنز کانسار تنگستن (مس- طلا) چاه پلنگ جنوبی، جنوب شرق انارک

چکیده کانسار تنگستن (مس- طلا) چاه پلنگ جنوبی در 68 کیلومتری جنوب شرق انارک و در بخش میانی بلوک یزد از خرد قاره ایران مرکزی قرار دارد. رخنمون های سنگی منطقه مورد مطالعه شامل ماسه-سنگ ها و شیل های پس از کوهزایی (رسوبات مولاس) سازند شمشک با سن ژوراسیک پیشین می-باشند، که در رخساره های پایین شیست سبز دگرگون شده اند. سنگ های سازند شمشک تحت تاثیر گسل های امتداد لغز دارای مولفه تراستی و پهنه های برشی دگرشکل شده و مجموعه ای از فابریک-های پروتومیلونیت، میلونیت و الترامیلونیت در آنها تشکیل شده است. رخداد کشش در منطقه مورد مطالعه توسط گسل های نرمال که گسل های امتداد لغز و پهنه های برشی را قطع کرده اند، مشخص می شود. کانه زایی تنگستن (مس- طلا) به صورت رگه- رگچه های کوارتز کانه دار در درزه ها و شکستگی های پهنه های گسلی نرمال، در کانسار چاه پلنگ جنوبی و 6 رخداد معدنی همراه آن، صورت گرفته است. ضخامت رگه- رگچه های کانه دار بین 10 تا 40 سانتی متر بوده و بر اساس نوع، بافت و رنگ کانی های باطله و همچنین محتوی پاراژنز کانه ها به انواع الف) رگه- رگچه های کوارتز شیری- سفید- آپاتیت- فلدسپات پتاسیم حاوی ولفرامیت و شیلیت، ب) رگه- رگچه های کوارتز سفید- آپاتیت دارای شیلیت، طلا و کانه های سولفیدی و آرسنیدی، ت) رگه- رگچه های کوارتز سفید حاوی هماتیت و اسپکیولاریت و ث) رگه- رگچه های تاخیری کربناتی (کلسیت و دولومیت)، تقسیم می شوند. دگرسانی صورت گرفته در اطراف رگه- رگچه های کانه دار اغلب ناچیز بوده و به سختی در صحرا قابل تشخیص است، با این حال، دگرسانی آرژیلی با ضخامت کمتر از 2 متر در اطراف برخی رگه- رگچه های کانه دار قابل مشاهده است. دگرسانی های اصلی مرتبط با کانه زایی به ترتیب فراوانی و اهمیت شامل سیلیسی، سولفیدی، کلریتی، آرژیلی، سرسیتی، کربناتی و هماتیتی می باشند. پاراژنز کانی شناسی ماده معدنی در کانسار چاه پلنگ جنوبی شامل ولفرامیت، شیلیت (نسل 1 و 2)، کالکوپیریت (2 نسل)، بورنیت، آرسنوپیریت و فازهای آرسنیک دار، پیریت (2 نسل)، پیروتیت، سولفیدهای مس- نیکل- آهن، کبالتیت، نیکلین، بیسموت طبیعی و اسفالریت می باشد. طلا، با درجه خلوص بالا (998)، به صورت همرشد با و یا به صورت ادخال در داخل شیلیت های نسل 2 تشکیل شده است. بر اساس نمودارهای عناصر اصلی و کمیاب، ماسه سنگ های میزبان کانه زایی در کانسار چاه پلنگ جنوبی از یک سنگ منشاء فلسیک در حاشیه فعال قاره ای نهشته شده اند. سیالات کانه دار در کانسار چاه پلنگ جنوبی اسیدی بوده و تحت تاثیر واکنش با سنگ های دیواره، باعث فروشویی فلزات قلیایی و توسعه دگرسانی کلریتی در آنها شده اند. غنی شدگی عناصر کانسارساز در سنگ های دیواره دگرسان شده اطراف رگه- رگچه های کوارتز شیری- سفید رخ داده است. الگوی عناصر ree در رگه- رگچه های کوارتز شیری- سفید و کوارتز سفید نوع اول و دوم، تحت تاثیر حضور کانی های آپاتیت و شیلیت (جذب کننده عناصر mree) به صورت محدب رو به پایین (بیشترین تحدب در محل عنصر sm) و در رگه- رگچه های کوارتز- هماتیت نوع سوم به دلیل فقدان کانی های مذکور محدب رو به بالا می باشد. الگوی مسطح عناصر ree در رگه- رگچه های نوع اول در نتیجه حضور کانی ولفرامیت می باشد. رگه- رگچه های کانه دار نسبت به عناصر lree دارای غنی شدگی هستند. تنگستن در بین عناصری که در کانسارهای تنگستن تیپ رگه ای رخ می دهند، دارای همبستگی مثبت با بیسموت بوده و با قلع و مولیبدن فاقد همبستگی می باشد. طلا همبستگی مثبتی با تنگستن، بیسموت و آرسنیک دارد. مطالعات میکروترمومتری سیالات درگیر نشان می دهد که سیالات درگیر در رگه- رگچه های کوارتز شیری- سفید و رگه- رگچه های کوارتز سفید به ترتیب دارای دمای همگن شدگی بین 260 تا 288 و 223 تا 247 درجه سانتی گراد هستند. شوری سیالات کانه ساز در هر دو نوع رگه- رگچه نسبتاً پایین بوده و بین 3 تا 13 درصد وزنی نمک طعام متغییر می باشد. بر اساس نتایج حاصل از مطالعات ایزوتوپی پایدار اکسیژن، سیالات کانه ساز از نوع سیالات ماگمایی- جوی بوده و سه نوع سیال (ماگمایی، ماگمایی- جوی با غلبه سیالات ماگمایی و ماگمایی- جوی با غلبه آب های جوی) در کانسار چاه پلنگ جنوبی شناسایی شده است. بر این اساس، فرآیند اختلاط پیش رونده سیالات ماگمایی دارای ترکیب ایزوتوپی سنگین با آب های جوی دارای ترکیب سبک، سبب ته نشست کانه ها در رگه- رگچه های کوارتز گردیده است. از طرف دیگر، با توجه به توسعه دگرسانی در اطراف رگه- رگچه های کانه دار، می توان فرآیند واکنش سیالات با سنگ های دیواره را، عامل دیگر ته نشست کانه ها در نظر گرفت. بر اساس شواهد صحرایی، مطالعات ساخت و بافت، کانی شناسی و پاراژنتیک کانه ها و کانی ها، داده-های ژئوشیمایی، میکروترمومتری سیالات درگیر و ایزوتوپی پایدار اکسیژن، کانسار تنگستن (مس- طلا) چاه پلنگ جنوبی در دسته کانسارهای تنگستن تیپ رگه ای (vein-type tungsten deposits) با سنگ های میزبان رسوبی دگرگون شده و مرتبط با توده های گرانیتی قرار می گیرد. کلید واژه ها: کانه زایی تنگستن (مس- طلا) تیپ رگه ای، گسل های نرمال، ژئوشیمی، سیالات درگیر، ایزوتوپ پایدار اکسیژن، چاه پلنگ جنوبی، انارک.