فقر و غنا در شعر معروف رصافی

چکیده موضوع فقر و غنا مسئله ای است که مورد توجه شاعران ملل مختلف قرار گرفته و هریک با توجّه به گرایشات فکری، سیاسی، اجتماعی و فلسفی خود، این موضوع را مورد بررسی قرار داده اند. از آن جا که بهترین راه شناخت شخصیّت ها، آثار به جای مانده ی آن هاست، آنچه در این پژوهش می آید نگاهی است موضوعی به اشعار شاعر عراقی معروف رصافی که طی آن دیدگاه های شاعر در زمانی که سرزمین عراق از جهل، فقر و عقب ماندگی رنج می برد، نسبت به دو موضوع فقر و غنا که از گرایشات مهم اجتماعی شاعر به شمار می رود بررسی می گردد و سبک و اسلوب شعری که شاعر در بیان مضامین فقر و غنا به کار برده است مورد تحلیل و نقد قرار می گیرد. نتایج بدست آمده از این پژوهش حاکی از آن است که اشعار معروف رصافی مورد توجّه توده ی مخاطبان واقع شده است. البتّه نه به خاطر تنوع سبک و عواطف عمیقش، بلکه به جهت واقعی بودن اشعارش. او ریشه های فقر و عقب ماندگی مردم سرزمین خویش را در حکومت های سرسپرده و نظام های اقتصادی نادرست جستجو می کند و در کنار فقر و محرومیّت اقتصادی از جهل و تعصّبات نیز به عنوان نوعی فقر یاد می کند که تنها از طریق کسب علم که با اخلاق همراه گردد، از بین می رود. همچنین شاعر از پیامدهای فقر و محرومیّت همچون محرومیت های غذایی و بیماری های جسمی، عدم شکوفایی استعداد و توانایی ها، کاهش عزت نفس و انحرافات اعتقادی، یأس و درماندگی و ... سخن می گوید و مخاطب را به سوی مبارزه با فقر و فاصله ی طبقاتی میان مردم جامعه فرا می خواند و جلوه ها و پیامدهای آن را تنها به محرومیت های اقتصادی محدود ننموده است، بلکه به جوانب فرهنگی، روحی و روانی آن نیز اشاره داشته است. او در کنار مقوله ی فقر به مضمون غنا نیز در اشعار خویش اشاره داشته و ظلم ثروتمندان را در فقر جامعه بی نصیب نمی داند. او از سویی به پیامد های منفی ثروت اندوزی اشاره نموده و از جهتی دست یابی به آن را برای کسب استقلال اقتصادی کشور ضروری می پندارد. معروف رصافی به لحاظ سبک و ساختار اشعاری که پیرامون فقر و غنا سروده است، در شکل و اوزان تحول جدیدی ایجاد نکرده و شیوه های نویی را ارائه نداده است. او توانسته است در قالب های کلاسیک مضامین شعری خویش را بیان نماید و در این اشعار به سهولت و روانی الفاظ و تعابیر روی می آورد و از تکلف و زیاده روی در آرایه های ادبی فاصله گرفته تا جایی که گرایش به سهولت و روانی سبب گردیده است که گاه این اشعار به نثر نزدیک گردد. نکته ی مهمّ دیگر اینکه شاعر از سبک داستانی برای بیان بیشتر اشعاری که پیرامون فقر و غنا سروده، بهره جسته است. ولی گویی در این داستان های شعری بیشتر به لحاظ تأثیر عاطفی قوی موفّق است و از لحاظ فنّی، هنری و رعایت عناصر و اسلوب داستانی بهره ی او اندک است و ویژگی های بارز آن ها را می توان دقت در توصیف جزئیات، بیان و تعبیر ساده، ظرافت احساسات،داشتن حسن مطلع و حسن ختام نیکو دانست.