گزینش برای مقاومت به تنش کمبود آب در گندم نان

به منظور شناسائی ژنوتیپ های مقاوم به تنش کمبود آب با استفاده از صفات مورفولوژیک، فیزیولوژیک و فنولوژیک و غربال کردن شاخص های کمی تحمل به خشکی این تحقیق طی سال زراعی 1389-1388 در مزرعه تحقیقاتی و آزمایشگاههای پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی بر روی 29 ژنوتیپ مختلف گندم نان انجام شد. طرح آزمایشی مورد استفاده بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار بود. نتایج حاصل از تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها تنوع بین ژنوتیپ ها را آشکار کرد بر اساس نتایج تجزیه همبستگی و تجزیه علیت در هر دو محیط واجد تنش و بدون تنش، تعداد دانه در سنبله اثر مستقیم بالایی روی عملکرد داشت و می تواند به عنوان شاخص جهت گزینش ارقام با عملکرد بالا مورد توجه قرار گیرد. تجزیه خوشه ای با استفاده از روش وارد، بر اساس همه صفات ژنوتیپ ها را در محیط تنش در 3 گروه و در محیط بدون تنش در 4 گروه جداگانه قرار داد. با انجام تجزیه به مولفه های اصلی، 8 مولفه اصلی در هر دو محیط شناسایی شدند که بیش از 83% از کل تعغییرات داده ها را تبیین کرد. بر مبنای عملکرد آبی (yp) و دیم (ys) شاخص های کمی تحمل به خشکی از قبیلmp, ssi, tol, sti, gmp, ham, ysi و yi محاسبه شدند. بیشترین میانگین هارمونیک، میانگین هندسی بهره وری، میانگین بهره وری و شاخص تحمل تنش متعلق به ژنوتیپ های شماره 1 و 5 و بیشترین شاخص حساسیت به تنش و شاخص تحمل مربوط به ژنوتیپ های 4 و 28 بود. نتایج حاصل از تجزیه همبستگی بین شاخص ها و میانگین عملکرد در محیط بدون تنش خشکی و واجد تنش خشکی نشان داد که مناسب ترین شاخص ها برای گزینش ژنوتیپ ها با عملکرد بالا در هر دو محیط، شاخص های mp, gmp, ham و sti هستند سپس برای تعیین ژنوتیپ های مقاوم به خشکی با عملکرد بالا در هر دو محیط از بردار سه بعدی استفاده شد. در بررسی بردار سه بعدی yp, ys و sti مشاهده می شود که ژنوتیپ های شماره 6، 7، 10، 15، 16، 23 و 21 در گروه a قرار گرفته اند. در بردار سه بعدیyp, ys و gmp ژنوتیپ های شماره 6، 7، 10، 15، 16، 21، 23 و 24 در گروه a قرار گرفته اند. در بردار سه بعدی yp ,ys و ham ژنوتیپ های شماره 7، 10، 16، 21 و 23 و در بردار yp, ys, mp نتایج مشابه با بردار سه بعدیyp, ys و gmp ملاحظه می شود. دراین تحقیق پس ازانجام تجزیه به مولفه های اصلی روی هشت شاخص مقاومت به خشکی وعملکرد دانه در محیط تنش و بدون تنش در29ژنوتیپ،طبق نتایج تجزیه به مولفه های اصلی دو مولفه اول بیشترین درصد تغییرات داده ها ( 15/99) درصد را توجیه کردند و به همین جهت ترسیم بای پلات براساس دو مولفه اصلی اول انجام شد اولین مولفه 69/66% از تغییرات کل داده ها را تبیین کرد و همبستگی مثبت و بالایی را با عملکرد درمحیط غیر تنش (yp) وتنش(ys) و شاخص های mp ،gmp ،sti و ham نشان داد و همبستگی مثبت کمتری با شاخص های tol و ssi نشان داد. از اینرو مولفه اول را میتوان به عنوان مولفه پایداری عملکرد دانه ومقاومت به خشکی نام گذاری کرد همچنین مولفه دوم45/37 درصد تغییرات کل داده ها را توجیه کرد. این مولفه همبستگی مثبت بالایی با شاخص های ssi و tol و همچنین همبستگی مثبت با عملکرد در شرایط غیر تنش (yp) نشان داد و با عملکرد در شرایط تنش (ys) و شاخص های ysi، yi، mp و ham همبستگی منفی نشان داد، به همین جهت مولفه دوم به عنوان مولفه پتانسیل عملکرد دانه در شرایط نرمال وحساسیت به تنش که ژنوتیپ های با عملکردپایین درشرایط تنش را ازسایرژنوتیپ ها جدا می کند، تعیین شد برای شناسایی ژنوتیپ های متحمل باید به مقدار بالای هردو مولفه یعنی ناحیه aبردار بای پلات توجه کرد. در این ناحیه ژنوتیپ های 16، 15، 20، 22، 23، 24، 25، 27 و 29 قرار دارند. این ژنوتیپ ها از نظر عملکرد در هردو شرایط تنش و غیرتنش برتر بودند.