اپیدمیولوژی بیماری پوسیدگی ذغالی سویاوتعیین پراکنش عامل بیماری بر اساس سیستم اطلاعات جغرافیایی در استان گلستان

بیماری پوسیدگی ذغالی سویا که به وسیله قارچ macrophomina phaseolina ایجاد می شود یکی از مخرب ترین بیماری های سویا (glycin max) در سطح جهان می باشد. در ایران نیز این بیماری در بسیاری از مناطق کشت سویا به خصوص در شمال کشور، خسارت قابل توجهی به این محصول وارد می سازد. عامل بیماری، یک پاتوژن خاک زاد، با پراکنش جهانی و دامنه میزبانی بیش از 500 گونه گیاهی است .در این تحقیق جنبه های مختلف اپیدمیولوژیکی بیماری مورد بررسی قرار گرفت. به منظور بررسی پراکنش مکانی بیماری و آلودگی خاک در شهرستان های مختلف استان گلستان، 60 و 172 مزرعه ی سویا در یازده شهرستان طی دو سال زراعی 89-1388 و 90-1389 مورد بررسی قرار گرفتند و پایگاه اطلاعاتی مبتنی بر سامانه ی اطلاعات جغرافیایی تهیه گردید. تراکم جمعیت قارچ در خاک کلیه ی مزارع و با استفاده از روش الک های متوالی با اندازه های انتخابی تعیین گردید. همچنین شدت و وقوع بیماری در 60 مزرعه در سال اول و وقوع بیماری در همان مزارع در سال دوم تعیین شد. میانگین درصد وقوع بیماری در دو سال مورد بررسی به ترتیب 01/21 و 84/35 محاسبه شد. تفاوت مقدار بیماری بین دو سال، معنی دار (01/0p<) بوده است. دامنه ی تغییرات درصد وقوع بیماری طی دو سال به ترتیب 8/96-0 درصد و 91-4/3 درصد بود که بیشترین مقدار آن به ترتیب در شهرستان های گرگان و علی آباد مشاهده شد. میکروسکلرت های قارچ از 95 درصد کل مزارع سال اول و 7/97 درصد کل مزارع سال دوم جداسازی شدند. مقدار متوسط جمعیت قارچ در سال اول 31/14-65/0 و در سال دوم 9/16-7/4 عدد میکروسکلرت بر گرم خاک در نوسان بود و بیشترین میزان آن در هر دو سال در شهرستان علی آباد مشاهده شد. نتایج تحلیل های زمین آماری با استفاده از روش اعتبارسنجی تقاطعی نشان داد که روش درون یابی کریجینگ با مدل های کروی و گوسی به ترتیب برای دو سال مورد بررسی، بهترین برآورد را نسبت به روش معکوس وزنی فاصله دارد. بر اساس این روش شعاع تاثیر جمعیت قارچ در خاک و میزان وقوع بیماری 14000-8000 متر تعیین شد. بررسی روابط بین وقوع و شدت بیماری با استفاده از پنج مدل مختلف آماری، در 60 مزرعه ی سال اول، بر اساس مقایسه ضریب تبیین و آماره های خطای مدل ها نشان داد که مدل با تبدیل ریشه ی دوم برای هر دو متغیر با ضریب تبیین تصحیح شده ی (83/0= )، میانگین مربعات خطا (0125/0=mse)، الگوی تصادفی در نمودار باقی مانده های خطا و نیز ضریب تبیین تبدیل برگشتی (72/0= ?r2) بهترین برازش را با مجموع داده ها دارد. تجزیه و تحلیل داده ها در شهرستان های گرگان، علی آباد، کردکوی و رامیان که بیشترین سطح زیر کشت سویا را دارا می باشند، نیز مناسب بودن این مدل را برای داده ها تایید نمود. در این مطالعه همچنین بقای m. phaseolina و سایر قارچ های همراه بقایای سویا و نیز تاثیر trichoderma harzianum بر دینامیک جمعیت قارچ ها طی زمان، در شرایط محیطی استان گلستان مورد بررسی قرار گرفت. در سال اول آزمایش، بقایای سویای آلوده به m. phaseolina در پاکت های پلی پروپیــلنی منفــذدار قرار داده شـــد و در اعماق مخــتلف در دو خاک آلــوده به m. phaseolina و غیرآلوده مدفون شد. نمونه ها طی هشت ماه و در فواصل زمانی دوماهه از خاک خارج شده و مورد بررسی قرار گرفتند. بر اســاس نتایج به دست آمده، درصد فراوانی جداسـازی m. phaseolina روند کاهشی خطی و کندی طی زمان داشته و بعد از 8 ماه از 3/93 % به 6/73% رسید. فراوانی جداسازی m. phaseolina در دو نوع خاک و در اعماق مختلف مشابه بوده است. در سال دوم، پاکت های محتوی بقایای سویای آلوده، در دو خاک آلوده و سترون که با زادمایه یtrichoderma harzianum mkr 1321 مایه زنی شده بود (+t) مدفون گردید و با تیمار شاهد بدون مایه زنی (-t) مقایسه گردید. درصد فراوانی m. phaseolina طی زمان، در تیمار +t، 5/77% کاهش یافت در حالی که این میزان در تیمار -t برابر 2/11% بود. همچنین استریل یا آلوده بودن خاک تاثیری بر فراوانی جداسازی آن نداشت. فراوانی جداسازی trichoderma spp. در تیمار +t، پس از 8 ماه 9/93% افزایش یافت. افزایش در فراوانی جداسازی trichoderma spp. به موازات کاهش در فراوانی m. phaseolina و سایر قارچ ها رخ داد. نتایج نشان می دهد که نقش ترکیبی t. harzianum به عنوان مایکوپارازیت و تجزیه کننده ی قوی مواد گیاهی، سبب کاهش بقای m. phaseolina و سایر قارچ های همراه در بقایای گیاهی مدفون در خاک می شود. همچنین رابطه ی جمعیت قارچ در خاک و وقوع بیماری (sqrt id 15077/0+00246124/0di = - %6/95= )، وقوع و شدت بیماری (%4/93= di , 769637/0 + 02514/0sqrt ds =) و نیز شدت بیماری و خسارت حاصل از آن (%8/74= ds, 7004 /56+577656/0l=-) با استفاده از تحلیل رگرسیون خطی در شرایط کنترل شده ی میکروپلات مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در شرایط مساعد، وجود 10 عدد میکروسکلرت بر گرم خاک، با ایجاد بیماری در 4/47 درصد گیاهان، با شدت متوسط 2/15 درصد، عملکرد محصول سویا را به میزان 05/8 درصد کاهش می دهد.