تعیین و ارزیابی تغییرپذیری زمانی نسبت بار بستر به معلق در رودخانه ی کجور

تحلیل تغییرپذیری انتقال رسوبات رودخانه در شرایط مختلف زمانی و هیدرولوژیکی در علوم و مهندسی هیدرولیک، هیدرولوژی و حفاظت آب و خاک مهم می باشد. قاعدتاً بار معلق به راحتی قابل اندازه گیری بوده ولی بار بستر به دلیل سختی در اندازه گیری به ندرت مورد توجه قرار گرفته است. لذا پژوهش حاضر با هدف تعیین و ارزیابی تغییرپذیری زمانی نسبت بار بستر به معلق در حوزه ی آبخیز آموزشی و پژوهشی دانشگاه تربیت مدرّس (کجور) و از طریق اندازه گیری هم زمان بار بستر، بار معلق و دبی جریان از فلوم مستقر در خروجی حوضه از تیر 1390 تا خرداد 1391 برنامه ریزی شد. پس از اندازه گیری بار بستر، بار معلق و دبی در شرایط زمانی و هیدرولوژیک مختلف، نسبت بار بستر به بار معلق در فصول مختلف سال و هم چنین در غلظت های بار معلق و دبی های مختلف تحلیل و اقدام به ارائه مدل های رگرسیونی جهت تخمین بار بستر بر اساس بار معلق و دبی شد. تحلیل نتایج پژوهش نشان داد که نسبت متوسط بار بستر به معلق در فصل تابستان، پاییز، زمستان و بهار به ترتیب 16/0، 86/0، 6/4 و 8/0 درصد و با انحراف معیار 067/0، 95/0، 73/2 و 56/0 درصد بود. نتایج هم چنین نشان داد که دبی جریان، بارش و برداشت شن و ماسه از عوامل تاثیرگذار بر تغییرپذیری نسبت بار بستر به معلق بود. نتایج مدل سازی جهت تخمین بار بستر نیز نشان داد که مدل های چند متغیره ی فصل های تابستان، زمستان و بهار و مدل های حاصل از برازش بار بستر با دبی پاییز و کل دوره با درصد خطای نسبی به ترتیب 30/29، 33/3، 27/88، 27/81 و 60/93 درصد در مرحله ی واسنجی و 24/7، 34/51، 27/36، 39/49 و 51/17 درصد در مرحله ی اعتبار سنجی کارایی بالایی نسبت به سایر مدل ها داشتند. در مجموع نتایج این پژوهش حاکی از تغییرپذیری بالای نسبت بار بستر به معلق و مقدار کم آن در مقایسه با مقادیر گزارش شده در سوابق بود.