بررسی نقش مار در آثار هنری پیش از تاریخ ایران

نماد مار یکی از کهن ترین و رایج ترین نقوش مورد استفاده جوامع پیش از تاریخ و دوران تاریخی ایران بوده است. این نقش در اساطیر اقوام ایرانی چون مردمان سیلک، جیرفت، عیلام، لرستان و... به اشکال متعدد و با مفاهیم و معانی متفاوت و گاه متضاد مطرح شده است. در این مطالعه، نقشمایه مار و سیر مفهمومی آن، در هزاره های پیش از تاریخ مورد توجه قرار می گیرد. در فصل اول این پژوهش که با روش توصیفی_تحلیلی انجام شده، به کلیات طرح پژوهش پرداخته می شود. در فصل دوم نظری کلی به نحوه ترسیم نگاره ها در تمدن های جیرفت، عیلام، لرستان و سیلک شده و سبک های مختلف نقش پردازی نقش مار در تصاویر آن تمدن ها، مورد بررسی قرار می گیرد. در فصل نهایی تاثیر اعتقادات مردم هر تمدن را در بکار گیری نقوش مورد استفاده بیان کرده و مفاهیم و نقش کلی مار در هزاره های پیش از تاریخ به تحلیل در می آید و در نهایت به مقایسه تطبیقی تصاویر تمدن ها در هزارهای مختلف در قالب جداولی می پردازیم. نتایج این پژوهش نشان می دهد که مفاهیمی که از نقش مار بر روی آثار هنری تمدن های مختلف ایران برداشت می شود در هزاره های نخستین که هزاره های سوم و چهارم پیش از میلاد هستند مستقیما مرتبط با ماه-خدا و دارای مفاهیمی مثبت چون باروری، برکت، باران، آب، حاصلخیزی و غیره می باشد که هر چه از هزاره سوم به هزاره ها دوم و به خصوص هزاره اول نزدیک می شویم در عین توجه به ماه-خدا شاهد تغییری در ارزش مفاهیم نقش مار هستیم، به طوری که در هزاره های متاخر نقش مار به شکل ضعیف و کوچک به تصویر در می آید که نشان ضعف و پایین آمدن ارزش تصویری و مفهومی نقش مار می باشد. اما حتی در اواخر هزاره اول که به دوره زرتشتی بسیار نزدیک است در تمدن های یاد شده مفهومی منفی و شر از نقش مار به چشم نمی خورد.