خلق مدام از منظر ابن عربی و شارحانش

تجلیات الهی عبارت از موجودات عالم وجودندکه مظهر صفات متکثره حقند. چه، آن که فیض حق مانند آب روان و موجودات مانند نهری و هر جزئی از اجزای نهر که تعیین کنی آبی که در او باشد، غیر از آبی است که «آن» سابق در آن بوده است و غیر آبی است که «آن» لا حق در آن خواهد بود. و فیض حق را تعطیل نباشد و همواره موجودات عالم از فیوضات دائمه او برخوردار و مستضعفین به فیض دائم التجلی اویند و در مقام ترقی از مقامی به مقام بالاترند و هر آنی را اقتضایی است که بر حسب آن مستفیض گردند. حضرت حق تنها وجود حقیقی است و پدیده ها همه ظهور و تجلی و پرتو اویند.آن ها هیچ استقلالی از خود ندارند و عین تعلق به خداوندند.تجلی حضرت حق به دلیل توسع الهی تکرار پذیر نیست.از این رو تجلی او مدام است و با نفس رحمانی اش(بسط وجود بر اعیان)،دم به دم آفرینش نو می شود. بر این بنیاد،خلق جدید(آفرینش مدام)همان تجلی مستقر و تکرار ناپذیر حق است. با تجلی جمالی حق،پدیده ها بقا می یابند و با تجلی جلالی،فانی می شوند. این بقا و فنا و خلع و لبس دائمی است(=خلق مدام). حرکت جوهری و خلق مدام هر دو گویای تحول و تجددند؛اما این دگرگونی در اولی،ناشی از تحول نهادی.و سیلان جوهری ماده و در دومی،فراتر از این،ناشی از تجلی مداوم حضرت حق تعالی است.در اولی لبس بعد از لبس و در دومی خلع و لبس است. قلمرو خلق مدام،کل،آفرینش است،حال آن که حوزه ی حرکت جوهری،عالم جسمانیات است.اولی بر مبادی کشفی و شهودی و دومی بر مبادی عقلی استوار است.موضوع اولی نفس وجود و موضوع دومی هیولی(ماده)است.