بررسی جایگاه کروموزومی عقیمی بالای سنبله ناشی از تنش خشکی و صفات مرتبط در گندم نان (triticum aestivum) با استفاده از لاین های جایگزین کروموزومی کاندید

تنش خشکی مهترین محدودیت برای تولید گندم در مناطق خشک و نیمه خشک جهان می باشد. با توجه به کمبود منابع آبی در اکثر نقاط ایران، شناسایی ارقام و ‍‍‍ژنهای متحمل به تنش خشکی ضروری می باشد. در این راستا به منظور تعیین جایگاه کروموزومی عقیمی بالای سنبله ناشی از تنش خشکی با استفاده از لاین های جایگزین کروموزومی کاندید این مطالعه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار در دو شرایط معمول و تنش خشکی در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی در سال 1389 مورد آزمایش قرار گرفتند. مواد ژنتیکی این مطالعه شامل لاین های جایگزین کروموزومی کاندید بودند. لاینهای جایگزین مورد استفاده شامل لاینهای 3a، 3b و 3d از دو سری لاین جایگزین مشتمل بر لاینهای جایگزین کروموزوم های واریته تایمستین (timestin) در زمینه چاینیز اسپرینگ (chinese spring) و لاینهای جایگزین کروموزوم های سه گانه فوق از واریته رد اجیپشن (red egyptian) در زمینه ژنتیکی چاینیز اسپرینگ بودند. والدین مورد بررسی شامل واریته چاینیز اسپرینگ و تایمستین می باشند. نتایج تجزیه واریانس در شرایط تنش نشان داد، اثر تیمار برای اکثر صفات معنی دار می باشد، و برای طول ریشه، وزن کل ماده خشک و شاخص برداشت معنی دار نشد. در شرایط نرمال اثر تیمار برای وزن بساک در قسمت بالایی سنبله، وزن تخمدان در قسمت پایینی سنبله ارتفاع گیاه ، شاخص برداشت و تعداد بذر معنی دار بود. اما این اثر برای گلچه عقیم در یک سوم بالای سنبله، شاخص عقیمی بالای سنبله ، طول ریشه طول سنبله وزن کل ماده خشک معنی دار نشد. همچنین مقایسه میانگین تیمارهای تنش خشکی و نرمال با استفاده ازt-test نیز برای اکثر صفات معنی دار بود اما برای وزن تخمدان در قسمت پایینی، میانی و بالایی سنبله، وزن ریشه و شاخص برداشت اختلاف معنی داری را نشان نداد. مقایسه لاین های جایگزین با والد گیرنده نشان داد که کروموزومهای3a و 3b از والدهای تایمستین و رداجیپشن دارای عوامل ارثی هستند که باعث کاهش وزن تخمدان در قسمت پایینی، میانی و بالایی سنبله تحت شرایط تنش می شوند و کروموزوم 3d در کنترل این صفت نقشی نداشت. این مقایسه همچنین نشان داد که کروموزوم های 3a از تایمستین و 3d از هر دو والد دهنده در افزایش گلچه های عقیم نقش داشتند. و کروموزومهای3a از تایمستین و 3d از والدهای تایمستین و رداجیپشن باعث افزایش شاخص عقیمی در یک سوم بالایی و شاخص عقیمی کل در شرایط گردیدند ولی کروموزوم3b در کنترل این صفت نقش خنثی داشت. واریته چاینز اسپرینگ با لاینهای جایگزین مربوط به کروموزوم های 3b از هر دو والد دهنده و 3a از والد دهنده رد اجیپشن و 3d از والد دهنده تایمستین در شرایط نرمال و استرس از لحاظ وزن ریشه اختلاف معنی داری نشان دادند. این موضوع بر این نکته دلالت دارد که کروموزومهای مذکور دارای عوامل ارثی هستند که باعث افزایش وزن ریشه گیاه می شوند. همچنین برای صفت ارتفاع گیاه نیز مشخص شد که کروموزوم های 3aو 3b و3d از والدهای تایمستین و رداجیپشن دارای عوامل ارثی بودند که باعث افزایش ارتفاع گیاه در شرایط تنش می گردیدند. همچنین عوامل ارثی موجود بر روی کروموزوم 3b بر کنترل تعداد بذر موثر بودند. کروموزوم 3b از واریته رد اجیپشن باعث افزایش طول سنبله در لاین جایگزین مربوطه گردید.