بررسی اثر تراکم ساختمانی بر فضاهای عمومی(نمونه موردی شهر تبریز)

به دنبال رشد فزاینده شهر نشینی در دهه های اخیر در ایران به ویژه در کلان شهر تبریز، تأمین مسکن به یکی از مهم ترین مسائل کشور تبدیل شده است. نکته ای که در بررسی روند تراکم های ساختمانی در ایران و خصوصاً تبریز مشاهده می گردد این است که همواره از توجه به اصول و پایه های تئوریک معماری های شهری در برنامه ریزی و طراحی غالب مجتمع های مسکونی متراکم کاسته شده و اینگونه مساکن از ایجاد محیط مطلوب مسکونی فاصله گرفته اند و فضاهای عمومی که یکی از فضاهایی ایست که شهروندان از هر قشر، سن، جنس و صنفی حق ورود و حضور در آن را بدون هیچ گونه محدودیتی دارا می باشند با ایجاد این محیط های نامطلوب از بین رفته و یا به طور کلی از آن کاسته شده است و شهروندان از استفاده از فضاهای عمومی که تعامل اجتماعی افراد در آن شکل می گیرد محروم گشته اند. رساله حاضر پس از تبیین روند ایجاد تراکم های ساختمانی در ایران و کلان شهر تبریز، به ابعاد و معیارهای تراکم ساختمانی و تأمین فضاهای عمومی پرداخته و برخی از اصول را در دو نمونه از الگوهای شهری مورد بررسی قرار داده است. در فرایند بررسی، دو نمونه مورد مطالعه در یک برداشت میدانی مورد ارزیابی قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که در شرق شهر تبریز که بیشترین بلندمرتبه سازی ها در آن اتفاق افتاده است با اهمیت دادن به تراکم های ساختمانی و به ارتفاع رفتن ساختمان ها از اهمیت فضاهای باز و عمومی کاسته شده و به طور کامل این گونه فضاها از بین رفته است. تلاش شده است تا جنبه کالبدی مرتبط با تراکم ساختمانی در سطح محدوده های شهری مورد مطالعه قرار داده شود. چهار فاکتور کالبدی شامل مسئله اشرافیت ابنیه، فضای باز مورد نیاز ، ضرورت تابش نور آفتاب و عدم سایه اندازی و کیفیت ابنیه مدنظر می باشد. نتایج قابل توجهی به این شرح از محدوده های مورد مطالعه حاصل گردید: سایه اندازی در محدوده ها به دلیل ارتفاع نامتناسب ابنیه، وجود مسئله اشرافیت به دلیل قرار گیری غیر معقول ابنیه و افزایش بی رویه تراکم ساختمانی و کمبود فضای باز مورد نیاز ساکنین، و نوساز بودن ابنیه. بر اساس تحلیل های صورت گرفته در کوی ولیعصر تراکم ساختمانی، با ضریب 2/5 برابر سطح اشغال خود را تنظیم نموده و در کوی الهی پرست تراکم ساختمانی، با ضریب 11 برابر سطح اشغال خود را تنظیم نموده است. با توجه به میزان فضای باز مطرح گردیده در طرح جامع تبریز که 55 متر مربع می باشد در محدوده های مورد مطالعه این رقم کاهش یافته و به 30 مترمربع رسیده است. نتیجه گیری می گردد با اعمال سیاست های تشویقی از سوی شهرداری تبریز و قبول 15 مترمربع فضای باز به ازای هر واحد مسکونی در آینده ای نه چندان دور تراکم ساختمانی در شهر تبریز به شدت افزایش یابد.