تحلیل جایگاه فرهنگی - اجتماعی زن در آثار داستانی توفیق الحکیم و صادق هدایت

یکی از نتایج آشنایی با فرهنگ و تمدّن اروپایی در عصر بیداری در کشورهای عربی و آستانه‏ی مشروطیّت در ایران، انعکاس مسأله ی زن در ادبیّات می‏باشد. پیشرفت و تحوّل در شوون اجتماعی باعث شد که هم زنان خود به آفرینش آثاری دست بزنند و هم مورد توجّه و اعتراض روشنفکران قرار بگیرند و در این کوشش ها شاعران و نویسندگان در صف اوّل قرار داشتند. از آن جایی که صادق هدایت سازنده ی اصلی ادبیّات داستانی، نقد ادبی و نخستین مترجم با قریحه ی آثار نویسندگان نو آور اروپایی در ایران هم چنین توفیق الحکیم پدر نمایشنامه نویسی معاصر عرب به نوعی با عصر بیداری و مشروطه و تحوّلات آن در ارتباط بودند، آثار این دو منبع خوبی برای بررسی این موضوع قرار گرفت. مهم‏ترین مضامین مطرح شده در داستان‏های هدایت و توفیق الحکیم مضامین اجتماعی وفرهنگی به خصوص جایگاه اجتماعی زنان در آن دوره است و گاهی مضامین اصلی حولِ موقعیّت زنان می‏چرخد؛ زنانی که در نوشته‏های هدایت حضور می‏یابند متأثّر از اوضاع اجتماعی آن دوره، زنانی مغموم، ستمدیده، دور از محیط‏های علمی ـ فرهنگی جامعه، محصور در خانه‏ها و در بسیاری از مسائل بی‏اختیار و تحت سلطه‏ی مردان می‏باشند که مطابق با هنجارهای آن دوره زندگی می‏کنند، البتّه در برخی از داستان‏ها، شخصیّت زنان تحت تأثیر تغییرات فرهنگی جامعه، متحوّل می‏شود و آنها به برخی حقوق از دست رفته‏ی خود دست می‏یابند. امّا شخصیّتِ زن در نمایشنامه‏های توفیق الحکیم اکثراً شخصیّتی منطقی وقانع‏کننده نیست و بیشتر بر اساس افکار، فرضیّات، ‏حکایت‏های دینی یا اسطوره‏های عامیانه بنا گردیده که به ندرت با شخصیّت واقعی ومنطقی زن مطابق است، لکن برعکس نمایشنامه، او ‏در ترسیم شخصیّتِ زن در رمان، موفقیّت بیشتری داشته، زیرا شخصیّتی که از زن در رمان نشان می‏دهد به شخصیّت واقعی وی نزدیک‏تر است این زنان برخی آرمانی، هوشمند و فداکارند وبرخی متجدّد، فاسد و بی‏بند و بار هستند