بازتاب معماری وشهرسازی دوران غزنویان در تاریخ بیهقی

چکیده: تاریخ بیهقی تالیف ابوالفضل بیهقی از آثار بسیار گرانبهای نثر فارسی و آیینه روشن و تمام نمای عصر غزنوی است که نویسنده آن با باریک بینی خاصی، اغلب جلوه های جامعه دوران خود را بر دفتر ایام نقش بسته است. در کنار ویژگیهای مهم تاریخ بیهقی یک ویژگی منحصرآن، توصیفات مولف از وضعیت معماری و شهرسازی دوران غزنوی است که در خلال ذکر رویدادهای تاریخی آن دوران، به زیبایی هرچه تمامتر انعکاس یافته است. چنان که می دانیم بسیاری از اصطلاحات معماری و شهرسازی در گذر ایام از بین رفته یا تغییر ماهیت داده است از اینرو دستیابی به اشکالِ اولیه این مفاهیم و اصطلاحات می تواند نقش مهمی در شناخت دقیقتر سیر تحول معماری و شهرسازی ایران در دوران اسلامی داشته باشد. باتوجه به این واقعیت که تاریخ بیهقی یکی از قدیمی ترین اسناد تاریخی به زبان فارسی محسوب می شود تحقیق کنونی می تواند نقش مهمی در درک هرچه بهتر و کاملتر سیر تحول معماری و شهرسازی ایران دوران اسلامی و بخصوص احیای واژگان اصیل معماری و شهرسازی ایران که بسیاری از آنها به دست فراموشی سپرده شده، داشته باشد. پی بردن به نام و موقعیت شهرهایی که امروزه هیچ نشانی از آنها برجای نمانده است، آشنایی با واژگان اصیل معماری و شهرسازی ایرانی که ریشه در قبل از اسلام ایران دارند و شناخت بافت شهرهای قرون اولیه اسلامی در ایران از جمله مزیتهای پژوهش کنونی است. بنا بر یافته های تحقیق برخلاف تصور اغلب محققان که در روند معماری و شهرسازی دوران اسلامی ایران برای ادوار ماقبل سلجوقی، نقش و تاثیر مهمی قائل نیستند، غزنویان همانگونه که در زمینه شکوفایی ادبیات فارسی موسوم به سبک خراسانی نقش مهمی داشته اند از مهمترین بنیانگذاران معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی نیز بوده اند.