تاثیر تغییر کاربری اراضی بر نوع خاک، کانی شناسی رس و پویایی کربن خاک در منطقه ی صفاشهر، استان فارس

خاک یکی از منابع غیرتجدید شونده و مهم اکوسیستم است که زیربنای حیات روی کره ی زمین را تشکیل می دهد. با توجه به محدودیت های این سرمایه ارزشمند در نقاط مختلف جهان و افزایش فوق العاده نیاز جامعه ی انسانی در بهره برداری از آن جهت تأمین غذا و اسکان، اهمیت بهره برداری مناسب و حفظ و نگهداری از آن بر همگان روشن است. در سال های اخیر تغییر کاربری اراضی مرتعی به کشاورزی و باغ معمول بوده است و هر ساله مساحت زیادی از مراتع کشور به اراضی کشاورزی و باغ تبدیل شده اند. تغییر کاربری اراضی می تواند ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی (و به طور کلی کیفیت خاک) و حتی نوع خاک و کانی های آن را تغییر دهد. این پژوهش به منظور بررسی تأثیر تغییر کاربری اراضی بر نوع خاک و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی آن، کانی شناسی رس و پویایی کربن خاک در منطقه صفاشهر استان فارس صورت گرفت. بدین منظور، چهار کاربری شامل مرتع با پوشش گیاهی ضعیف (مرتع تخریب شده)، مرتعی که به مدت 17 سال به زمین کشاورزی تبدیل شده بود، زمین کشاورزی که به مدت چهار سال به باغ سیب تبدیل شده و نیز باغ سیب قدیمی با قدمت 40 سال، انتخاب شدند. نمونه برداری به صورت کاملاً تصادفی، از هر کاربری از دو عمق (20-0 و 50-20 سانتی متر) و در 5 تکرار انجام شد. اسیدیته تبادلی (ph)، قابلیت هدایت الکتریکی (ec)، بافت و اجزای آن، چگالی ظاهری، رس قابل پراکنش در آب و کربنات کلسیم معادل در توده خاک (bulk soil) و ماده آلی، ماده آلی ویژه یا هم اندازه شن (pom)، کربوهیدرات قابل عصاره گیری با آب داغ و کربن معدنی شده هم در توده خاک و هم در خاکدانه ها اندازه گیری شد. به منظور مطالعه رده بندی و کانی شناسی خاک، در هر کاربری سه پروفیل حفر و تشریح گردید و یک پروفیل به عنوان شاهد در نظر گرفته شد و پس از تجزیه های فیزیکی و شیمیایی مورد نیاز، در دو سیستم آمریکایی و جهانی (wrb) رده بندی گردید. از پروفیل های شاهد در هر کاربری، یک نمونه سطحی و یک نمونه عمقی برای مطالعات کانی شناسی رس انتخاب شد. نتایج نشان داد که تغییر کاربری اراضی تأثیر قابل توجهی بر رده بندی و کانی شناسی خاک نداشته است. با این حال، تغییر کاربری اراضی مرتعی تخریب شده به کشاورزی و باغ جدید باعث افزایش جرم ویژه ظاهری از 12 تا 18 درصد شده بود، در حالی که این ویژگی در باغ قدیمی 7 تا 9 درصد کاهش یافته بود. میانگین وزنی قطر خاکدانه ها، ماده آلی، ماده آلی ویژه، کربوهیدرات و تنفس میکروبی در کاربری های کشاورزی و باغ جدید نسبت به مرتع افزایش یافته بود که این افزایش در بعضی موارد معنی دار بود، در حالی که همه این شاخص ها در کاربری باغ قدیمی به طور معنی دار افزایش یافته بودند. ماده آلی ویژه به عنوان حساس ترین پارامتر به تغییر کاربری شناخته شد. این پارامتر در کاربری های کشاورزی، باغ جدید و قدیمی 71 تا 333 درصد نسبت به اراضی مرتعی افزایش یافته بود. نتایج نشان داد که تغییرات ویژگی های خاک در خاک سطحی (20-0 سانتی متر) نسبت به خاک عمقی (50-20 سانتی متر) بیشتر و محسوس تر بود. نتایج روش آماری pca بیانگر این بود که باغ قدیمی از لحاظ تمام ویژگی های کیفی وضعیت بسیار بهتری نسبت به سایر کاربری ها دارد و این کاربری توانسته است کیفیت خاک را بهبود بخشد. به طور کلی مقدار ماده آلی و اجزای آن شامل ماده آلی ویژه و کربوهیدرات های موجود در خاکدانه ها و کربن معدنی شده خاکدانه ها در اثر تغییر کاربری اراضی مرتعی به سایر کاربری ها افزایش یافته بود. ماده آلی و اجزای آن بیشتر در خاکدانه-های ماکرو انباشته شده بودند و با توجه به این که این خاکدانه ها نسبت به تغییر و دگرگونی در خاک حساس ترند، انتظار می رود عواملی که پایداری یا تخریب این خاکدانه ها را کنترل می کنند، بتوانند ذخایر کربن آلی خاک را نیز کنترل نمایند. مطالعات همبستگی بین پارامترهای اندازه گیری شده نشان داد که ماده آلی با ویژگی های چگالی ظاهری و رس قابل پراکنش در آب همبستگی معنی دار و منفی و با میانگین وزنی قطر خاکدانه ها و تنفس میکروبی خاک همبستگی مثبت و معنی دار دارد که بیانگر نقش بسیار مهم ماده آلی در کیفیت خاک است.