تحلیل رابطه جهانی شدن و آنتروپی اقتصادی

توجه به ارتباط زندگی انسان با محیط زیست طبیعی، منجر به شکل‏گیری مباحث دامنه‏دار پایداری در ادبیات اقتصادی شده است. در این زمینه به موقعیتی «پایدار» گفته می‏شود که در آن، در جریان رشد و توسعه اقتصادی، ذخایر بلندمدت منابع طبیعی کاهش نیابد. با وجود این، در نگرش‏های کل‏نگر و سیستمی، پایداری، مفهوم وسیع‏تری دارد. در این دیدگاه، اعتقاد بر این است که یک حالت یا قانون کلی در فرآیند تغییر و تحول در سیستم‏ها وجود دارد. به این معنا که در کلیه‏ی سیستم‏ها (از قبیل سیستم‏های فیزیکی- مکانیکی، زیستی و یا سیستم‏های اجتماعی)، اجزاء، عناصر، مواد و انرژی تدریجاً تغییر شکل و تغییر حالت می‏دهند و با تمایل به بی‏نظمی و از هم پاشیدگی، به سوی کهولت و نابودی، حرکت می‏کنند. این خصلت عام و قانون کلی در سیستم‏ها را «آنتروپی» می‏گویند. طبق اصل دوم ترمودینامیک کلاسیک، یک سیستم بسته که با محیط پیرامون، هیچ‏گونه ارتباطی ندارد، کم‏کم به بی‏نظمی و از هم‏پاشیدگی اجزاء درونی خود دچار می‏شود و به دلیل عدم ارتباط با محیط پیرامون برای تجدید مواد و انرژی، به سمت نابودی سیر می‏کند. اما، سیستم‏های باز که با محیط اطراف دارای ارتباط متقابل، یعنی داد و ستد ماده، انرژی و اطلاعات هستند، کاهش انرژی درونی خود را از محیط جبران می‏کنند و بدین طریق از فروپاشی خود جلوگیری می‏کنند. در حقیقت سیستم‏های باز در جهت عکس قانون آنتروپی حرکت می‏کنند و در اصطلاح «آنتروپی منفی» به دست می‏آورند و به حیات خود ادامه می‏دهند. در فرآیند داد و ستد سیستم‏های باز با محیط اطراف، هر اندازه مقدار انرژی داده شده به محیط کمتر از مقدار انرژی باشد که از محیط به دست می‏آورند، با میزان آنتروپی‏منفی بیشتر، می‏توانند زمان بیشتری ادامه‏ی حیات دهند. بنابراین سیستم پایدار، سیستمی است که بتواند با عواملی که منجر به افزایش اتلاف انرژی و افزایش بی‏نظمی در آن می‏شوند، مقابله کند و آنتروپی خود را از طریق ارتباط با محیط کاهش دهد. به عبارت دیگر، روند تغییر در میزان آنتروپی می‏تواند به عنوان شاخصی برای پایداری سیستم‏ها در نظر گرفته شود و کاهش آنتروپی، افزایش پایداری را به همراه دارد. با به‏کارگیری یک دیدگاه سیستمی در مورد پایداری اقتصادی، می‏توان یک سیستم اقتصادی پایدار را سیستمی دانست که آنتروپی آن به واسطه‏ی ارتباط با سیستم‏های اجتماعی، سیاسی و طبیعی و دریافت انرژی از آن‏ها، افزایش نیابد. درک این تعریف نیازمند شناخت آنتروپی در سیستم‏های اقتصادی و یا «آنتروپی اقتصادی» است. به همین دلیل در بخش اول این پژوهش، ابتدا مفهوم آنتروپی اقتصادی معرفی شده و سپس با تعمیم روابط محاسبه آنتروپی ترمودینامیکی به حوزه اقتصادی، کمیت آنتروپی اقتصادی محاسبه و مقدار آن برای تعدادی از کشورهای توسعه‏یافته و در حال توسعه در دوره زمانی سی ساله‏ی 1980 تا 2009، اندازه‏گیری شده است. این مقادیر نشان می‏دهند که روند تغییرات آنتروپی اقتصادی در بیشتر کشورهای توسعه‏یافته، نزولی و در اغلب کشورهای در حال توسعه، صعودی است. در بخش دوم، با توجه به این‏که آنتروپی یک سیستم از طریق ارتباط با محیط آن کاهش می‏یابد، جهانی‏شدن، به عنوان ابزاری که ارتباط سیستم اقتصادی یک کشور را با سایر کشورها برقرار می‏کند، یک عامل موثر بر آنتروپی اقتصادی هر کشور در نظر گرفته شده و ارتباط شاخص جهانی‏شدن (kof)، که ابعاد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن را در بر می‏گیرد و شاخص آنتروپی‏اقتصادی در قالب یک مدل اقتصادسنجی و با روش داده‏های تابلویی برای دو نمونه‏ی مجزا از کشورهای درحال توسعه و توسعه‏یافته در دوره زمانی (2008-1980) تبیین شده است. نتایج حاکی از آن است که جهانی‏شدن کشورهای توسعه‏یافته، آنتروپی اقتصادی را افزایش می‏دهد و در کشورهای درحال توسعه منجر به کاهش آنتروپی اقتصادی شده است. با این حال، تأثیر جهانی‏شدن بر آنتروپی اقتصادی، مقدار نسبتاً ناچیزی برآورد می‏شود که دلیل آن می‏تواند استفاده از یک شاخص چندبعدی برای جهانی‏شدن باشد. به این صورت که ممکن است، تأثیرات ابعاد مختلف جهانی‏شدن بر آنتروپی اقتصادی در هر کشور، در جهت مخالف با هم عمل کرده و یکدیگر را بی‏اثر نمایند.