بررسی تحمل ژنوتیپ های کنجد(sesamum indicum) به انگل گل جالیز (orobanche aegyptiaca)

چکیده گل جالیز مصری(orobanche aegyptiaca) مزارع گیاهان زراعی، مرتعی، سبزیجات و بسیاری از دیگر گیاهان گلدار را در منطقه مدیترانه آلوده و آنها را از مواد غذایی و آب تهی می سازد. بیولوژی خاص این گیاه انگل بر خلاف سایر علف های هرز به گونه ای است که کنترل آن را مشکل ساخته است.کنجد به عنوان یک گیاه دانه روغنی مهم در مناطق نیمه خشک ایران و از جمله اصفهان می باشد. دانستن نحوه واکنش ژنوتیپ های مختلف آن نسبت به این تنش زیستی می تواند در احیای این محصول با ارزش موثر واقع شود. بدین منظور بذر 11 ژنوتیپ ایرانی و 10 ژنوتیپ خارجی کنجد با اسامی اردستان، اسفراین، اولتان، اهواز، برازجان، داراب14، فردوس، کلات، ناز تک شاخه، ورامین، یکتا، s16، s21، s23، s25، s4، s5، s6،s7، s8وs9 به همراه بذر گل جالیز در گلدان کشت شدند. بوته های کنجد در مرحله گلدهی و رسیدگی فیزیولوژیک مورد بررسی قرار رفتند. صفات مورد بررسی در گل جالیز عبارت بودند از تعداد گره گل جالیز بر روی ریشه کنجد، تعداد ساقه گل جالیز ظهور یافته در سطح خاک، وزن خشک ساقه گل جالیز، وزن خشک بخش زیرزمینی گل جالیز و ارتفاع گل جالیز و در گیاه کنجد نیز صفات تعداد برگ، ارتفاع گیاه، تعداد کپسول، تعداد دانه در کپسول، وزن 100 دانه، عملکرد دانه، وزن خشک بخش هوایی و بخش زیر زمینی کنجد و محتوی آنزیم های آنتی اکسیدانت ریشه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که عکس العمل ژنوتیپ های مختلف به گل جالیز متفاوت بوده است. ژنوتیپ s9 با ایجاد بیشترین تعداد گره در خاک و ایجاد کمترین تعداد ساقه گل جالیز در سطح خاک هم به عنوان یک گیاه تله مناسب برای تخلیه بانک بذر خاک از این انگل و هم به عنوان یک گیاه مقاوم و ژنوتیپ s7 با ایجاد کمترین تعداد گره در خاک به عنوان ژنوتیپ مقاوم معرفی شدند. ژنوتیپ های s8و s21 هرچند عملکرد کمی داشتند به دلیل ایجاد کمترین تعداد ساقه گل جالیز در سطح به عنوان ژنوتیپ نسبتاً مقاوم معرفی شدند. ژنوتیپ های اردستان، اهواز و ورامین هر چند از لحاظ برخی صفات مربوط به گل جالیز در سطح بالایی قرار داشتند به دلیل ایجاد بیشترین عملکرد نسبت به ژنوتیپ های دیگر به عنوان ژنوتیپ های متحمل معرفی شدند. آلودگی به گل جالیز سیستم آنتی اکسیدانتی گیاه را تحریک کرد بطوریکه از بین 11 ژنوتیپ انتخابی بر اساس ارزیابی ظاهری (s16، s23، s25، اردستان، اسفراین، اهواز، داراب 14، فردوس، ناز تک شاخه، ورامین و یکتا)ژنوتیپ های یکتا، ورامین، s16 و s25 از لحاظ آنزیم آسکوربات پراکسیداز، ژنوتیپ های اردستان، داراب 14 و s16 از لحاظ آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز و ژنوتیپ های اسفراین و اردستان از لحاظ آنزیم کاتالاز دارای بیشترین فعالیت بودند. نتایج تجزیه خوشه ای نشان داد که واکنش ژنوتیپ های ایرانی و خارجی مورد استفاده در این آزمایش نسبت به انگل گل جالیز تقریباً متفاوت است و ژنوتیپ ها را در 4 گروه دسته بندی کرد. بطور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که کلیه ی ژنوتیپ های کنجد به عنوان یک گیاه تله و یا میزبان می توانند با ترشحات ریشه خود باعث جوانه زنی گل جالیز شوند و بسیاری از آنها توانستند باعث استقرار و نمو گل جالیز تا مراحل انتهایی رشد شوند لذا بر اساس این نتایج قطعاً می توان کنجد را به عنوان گیاه میزبان برای گل جالیزدر نظر گرفت. کلمات کلیدی: گل جالیز، ژنوتیپ های کنجد،گیاه میزبان، گیاه تله، آنزیم آنتی اکسیدانت