استفاده از رویکرد دینامیک سیستم ها در نوسازی شبکه های آبیاری با کمی کردن توابع آن از دیدگاه راندمان (مطالعه موردی شبکه آبیاری قزوین)

امروزه کیفیت زندگی بشر به صورت مستقیم تحت تأثیر چگونگی برنامه ریزی و مدیریت منابع آب می باشد. سهم عمده ای از این منابع برای مصارف کشاورزی استفاده می شود و شبکه های آبیاری و زهکشی که با هدف بالا بردن راندمان و حفاظت کمی و کیفی منابع آب احداث می گردند، نقش بسزایی را در استفاده بهینه از این منابع دارند. با توجه به سال های زیادی که از ساخت اولین شبکه های آبیاری می گذرد، بیشتر آن ها به دلایل مختلف از عملکرد پایینی برخوردارند؛ لذا بهسازی شبکه های آبیاری موجود برای بهبود عملکرد آن ها مورد توجه قرار می گیرد. به دلیل پیچیدگی مسائل شبکه های آبیاری و وجود تعاملات و وابستگی بین اجزای آن، برای بهبود عملکرد شبکه ها، نیاز به یک نگاه جامع، سیستمی و آینده نگر وجود دارد. یکی از ابزارهای مدیریتی برای این منظور علم پویایی سیستم (system dynamics) است. با استفاده از این رویکرد می توان تعامل بین عوامل موثر بر بهبود عملکرد شبکه های آبیاری را شناسایی نموده و آثار درازمدت آن ها را با ساخت مدل بهسازی شبکه های آبیاری معین نمود. هدف از این تحقیق ارائه روشی نو و موثر برای فراهم کردن فضای تصمیم سازی در سطح برنامه ریزی و مدیریتی برای تحلیل بهسازی شبکه های آبیاری از دیدگاه راندمان (مطالعه موردی شبکه آبیاری و زهکشی قزوین) با رویکرد پویایی سیستم ها است. برای این منظور، وضعیت موجود سیستم شبکه آبیاری قزوین در قالب ساختار علی و معلولی و به دنبال آن مدل رفتار سیستم توسعه داده شد و آزمون های صحت سنجی بر روی مدل اجرا گردید. در نهایت برای مقایسه راه حل های بهبود عملکرد، خروجی های مدل در قالب سناریو ها و سیاست های مختلف که شامل دو سناریو (ادامه روند موجود و افزایش راندمان کاربرد) و هفت سیاست (سرمایه گذاری در جهت بهسازی فیزیکی، بهسازی مدیریتی، بهسازی فیزیکی و مدیریتی به طور هم زمان، بهسازی شبکه اصلی و فرعی به طور هم زمان، ارتقاء سطح دانش کشاورزان، ثابت نگه داشتن سطح زیر کشت و مشارکت دادن کشاورزان در تصمیم گیری ها) می باشد، مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصله حاکی از آن است که با ادامه همین روند در آینده، وضعیت شبکه های آبیاری وخیم تر خواهد شد و عملکرد به شدت افت خواهد کرد. همچنین نشان داده شده است که با اجرای سناریوها و سیاست های مختلف می توان عملکرد شبکه را ارتقا بخشید. در بین اعمال تک سیاست ها بیشترین تأثیر پذیری عملکرد از سناریوی افزایش راندمان کاربرد همراه با سیاست افزایش مشارکت کشاورزان در تصمیم گیری ها می باشد. تأثیرگذاری این سیاست برتر را می توان در مقادیر راندمان کل شبکه آبیاری مشاهده نمود، که به میزان 18 درصد افزایش یافته است. همچنین در ترکیب سیاست ها، وقتی بهسازی فیزیکی و مدیریتی تنها در شبکه اصلی صورت می گیرد، اثر بخشی آن کمتر از حالتی است که بهسازی شبکه اصلی و فرعی به طور همزمان رخ می دهد. و این به دلیل اهمیت وضعیت شبکه فرعی و تأثیر آن بر تلفات آب و همچنین مشارکت است. بنابراین با توجه به اینکه عمده تلفات آب در محدوده شبکه فرعی رخ می دهد و همچنین با توجه به نتایج اعمال سیاست ها مشخص گردید که سیاست هایی که در جهت بهبود عملیات توزیع و کاربرد آب با استفاده از افزایش مشارکت صورت می گیرد، موثرتر خواهند بود.