بررسی خصوصیات زراعی ژنوتیپ های گلرنگ تحت تنش خشکی

تنش خشکی از مهمترین عوامل محیطی است که عملکرد و کیفیت گیاهان زراعی را در نواحی خشک و نیمه خشک جهان محدود می سازد. گلرنگ (carthamus tinctorius l.) از گونه های متحمل به تنش خشکی است که از دیرباز در بخش هایی از نواحی مرکزی ایران مورد کشت قرار می گیرد. به منظور ارزیابی تحمل به خشکی ژنوتیپ های گلرنگ، 64 ژنوتیپ گلرنگ براساس طرح لاتیس ساده 8×8 تحت شرایط بدون تنش و تنش خشکی در سال 90-89 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان واقع در لورک مورد ارزیابی قرار گرفت. در این مطالعه صفات زراعی و کیفی دانه شامل تعداد روز تا شروع گلدهی، تعداد روز تا 50% گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی، طول دوره زایشی، ارتفاع بوته، تعداد انشعاب اصلی ساقه، قطر طبق، وزن هزار دانه، تعداد دانه در طبق، تعداد طبق در بوته، عملکرد دانه در بوته، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، شاخص برداشت، محتوای روغن و عملکرد روغن و محتوای پروتئین اندازه گیری شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ ها از لحاظ تمامی صفات اندازه گیری شده اختلاف معنی داری وجود داشته است. تنش خشکی در طی پرشدن دانه تاثیر کاهشی معنی داری روی تمامی صفات اندازه گیری شده جز محتوای پروتئین نشان داد. همبستگی مثبت و بسیار معنی داری بین عملکرد دانه با، وزن هزار دانه، تعداد طبق در بوته و عملکرد بیولوژیک در شرایط بدون تنش مشاهده شد. همچنین در شرایط تنش خشکی بین وزن هزار دانه، تعداد دانه در طبق و عملکرد بیولوژیکی با عملکرد دانه همبستگی مثبت و معنی دار وجود داشت. همبستگی مثبت و معنی-داری بین تعداد روز تا شروع گلدهی، تعداد روز تا 50% گلدهی و تعداد روز تا رسیدگی با ارتفاع بوته تحت هر دو شرایط محیطی مشاهده شد. نتایج حاصل از رگرسیون مرحله ای برای عملکرد دانه، وزن هزار دانه و تعداد طبق در بوته در شرایط بدون تنش و وزن هزار دانه و تعداد دانه در طبق در شرایط تنش خشکی به ترتیب 63 و 55 درصد تغییرات عملکرد دانه را توجیه نمود. نتایج حاصل از ضرایب تجزیه مسیر نشان داد که وزن هزار دانه اثر مستقیم و بالایی تحت هر دو شرایط رطوبتی (62 و 43 درصد) برروی عملکرد دانه داشته است. تجزیه خوشه ای ژنوتیپ های گلرنگ را در شرایط بدون تنش و تنش خشکی به ترتیب براساس فاصله اقلیدسی 10 و 15 به چهار گروه تقسیم کرد. در گروه اول تا چهارم به ترتیب 21، 19، 5 و 19 ژنوتیپ در شرایط بدون تنش و 25، 24، 5 و 10 ژنوتیپ در شرایط تنش خشکی قرار گرفت. تجزیه به مولفه های اصلی ژنوتیپ ها را به سه گروه در هر دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی تقسیم کرد. سه مولفه اول 64 و 65 درصد تغییرات کل را به ترتیب در شرایط بدون تنش و تنش خشکی توجیه کرده اند. در میان شاخص های انتخاب محاسبه شده در این مطالعه تحمل به تنش (sti) و شاخص میانگین هندسی تولید (gmp) بهترین شاخص برای انتخاب در شرایط تنش خشکی معرفی شدند. نتایج تجزیه به مولفه های اصلی و بای پلات نشان داد که دو مولفه اول 98 درصد تغییرات کل شاخص ها را توجیه کرده اند که این دو مولفه به ترتیب ظرفیت عملکرد و حساسیت به تنش خشکی نامیده شدند. براساس شاخص sti در میان ژنوتیپ های ارزیابی شده ژنوتیپ های il، همدان38، کرمانشاه47 و کردستان5 به عنوان ژنوتیپ های متحمل به تنش خشکی شناخته شدند. علاوه براین، این ژنوتیپ ها بیشترین عملکرد دانه در شرایط تنش خشکی را تولید نموده و از این رو به عنوان متحمل ترین ژنوتیپ ها به شرایط تنش خشکی پیشنهاد گردیدند.