بررسی نقش و عملکرد بورس کالای ایران در تعیین قیمت محصولات کشاورزی

بازار محصولات کشاورزی در ایران همواره با مشکلات و موانع ساختاری متعددی روبرو بوده که بخش عمده ای از این مشکلات مربوط به ساختار نامناسب بازار محصولات کشاورزی و عرضه و تقاضای آن می باشد. با وجود تلاش های انجام شده توسط دولت در جهت اصلاح این ساختار، بازدهی مناسب و نتایج مورد انتظار در این بخش حاصل نشده است، به گونه ای که علی رغم صرف هزینه های بسیار توسط دولت برای تنظیم بازار و تعیین قیمت نهاده ها و محصولات کشاورزی، تولیدکنندگان در بخش تولید و توزیع و در پی آن مصرف کنندگان همواره با مشکلات فراوانی روبرو بوده اند. در راستای این مباحث و در پی رفع و کاهش این مشکلات، بورس کالای ایران (ime) در مهرماه سال 1386 با تلفیق بورس کالای کشاورزی و بورس فلزات، شروع به فعالیت نمود. یکی از اهداف بورس کالا کنترل قیمت و جلوگیری از نوسانات ناخواسته با استفاده از ابزارهای مالی مشتقه و معاملات قانونمند در بورس کالا می باشد. اما تجربه فعالیت چند ساله بورس کالا در ایران نشان می دهد که رونق معاملات کالاهای کشاورزی در این بورس طبق انتظارات نبوده است. از این رو در این مطالعه عوامل موثر بر تعیین و کشف قیمت چهار محصول اصلی (گندم، جو دامی، کنجاله سویا و ذرت) معامله شده در بورس کالای ایران و نوسانات قیمتی آن ها با استفاده از داده های هفتگی، از مهرماه سال 1386 تا آذر سال 1390، مورد بررسی قرار گرفته است. عوامل موثر بر قیمت کالاهای کشاورزی معامله شده در بورس شامل: قیمت بازار آزاد ایران، قیمت بورس کالای شیکاگو، نرخ ارز و قیمت نفت خام ایران در نظر گرفته شده است. برای محاسبه نوسانات از روش garch و همچنین برای بررسی اثرات متقابل متغیرها از الگوی var استفاده شده است. در نهایت با استفاده از داده های مقطعی و با استفاده از الگوی anp به دسته بندی و رتبه بندی عوامل موثر بر تعیین و کشف قیمت کالاهای کشاورزی معامله شده در بورس کالای ایران پرداخته شده است. در مجموع نتایج مطالعه نشان می دهد که تغییرات قیمت نفت خام ایران اثر معنی دار و قابل توجهی در تغییرات قیمت کالاهای معاملاتی در بورس کالای ایران نداشته اما تغییرات نرخ ارز اثرات معنی دار و قابل توجهی بر این بازار برجای گذاشته است. نتایج الگوی anp نیز عنصر واردات را اصلی ترین عامل موثر بر تعیین قیمت کالاهای کشاورزی در بورس کالا معرفی می کند.