مطالعه مجرای تولید مثلی مار زنجانی vipera albicornuta ماده قبل از خواب زمستانی

چکیده افعی زنجانی(vipera albicornuta) مار سمی بومی ایران است و پراکندگی آن در مناطق شمالی ایران در قسمت های مختلفی از سلسله جبال البرز و مناطق شمالی کوه های زاگرس می باشد. مار زنجانی زیر گونه ای ندارد و همین حالت آن را مختص و ارزش آن را زیاد کرده است و با توجه به بومی (endemic ) بودن افعی زنجانی و قرار گرفتن در طبقه آسیب پذیر (vulnerable) در فهرست سرخ اتحادیه جهانی طبیعت و منابع طبیعی( iucn ) نیاز است که برای بقای این گونه علاوه بر اقدامات حفاظتی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست به روش های نوینی نظیر افزایش جمعیت های طبیعی و بررسی پارامترهای تولید مثلی توجه کرد.در این پژوهش37 حلقه مار زنجانی ماده که در ماههای مهر و آبان و فروردین از محل کوه آق داغ بستان آباد به سمت مراغه صید شده بودند ؛ از نظر پارامتر های مورفومتریک و ویژگی های مجرای تولید مثلی مورد مطالعه قرار گرفتند و از این طریق حیوان ماده بالغ و وضعیت تولیدمثلی ؛ شامل مراحل مختلف تخمک گذاری ، جفت گیری و ذخیره اسپرم مشخص وتعیین شد. پارامترهای مورفومتریک مورد مطالعه عبارتند از : میانگین اندازه طول بدن از پوزه تا مقعد (cm 24/5±86/55 svl=) و میانگین طول دم (cm 9/0±61/4 tl= ) ، میانگین وزن حیوانg ) 85/21±92 (،میانگین طول مجرای تولید مثلی راست cm ) 14/2±5/8 ( ، میانگین طول مجرای تولید مثلی چپ cm ) 98/1±95/8) ، میانگین حجم تخمدان راست (ml 76/8±86/47)، میانگین حجم تخمدان چپ (ml 94/7±94/66 ) ، میانگین وزن تخمدان راست (g29/0±44/0 (،میانگین وزن تخمدان چپ g) 18/0± 42/0 ( و با بررسی مراحل رشد فولیکولها از روی سایز آنها مشخص شد اکثر تخمکها بالغ و در مرحله وتیلوژنز ثانویه می باشند، وهمچنین در بررسی وجود اسپرم در مجرای تولید مثلی جانور ماده این گونه افعی در ماههای مورد بررسی ، ذخیره اسپرمی مشاهده نشد. همچنین مشخص شد مجرای تولید مثلی افعی زنجانی ماده از واژن، رحم غیر غده ای ، رحم غده ای اوستیوم و تخمدان تشکیل شده است که در این تحقیق ساختار بافتی کلیه قسمتها ، مورد مطالعه قرار گرفت. کلیه پارامترهای فوق در دو بازه زمانی قبل از خواب زمستانی ( آذر ، دی ، بهمن) و بعد از خواب زمستانی( اردیبهشت) جهت مقایسه مورد بررسی قرار گرفت ، که در اکثر پارامترها بعد از خواب زمستانی افزایش مشاهده شد.