تصحیح انتقادی و تحلیل زبانی متن ترجمه تفسیر طبری (جلد یکم)

جامع البیان عن تأویل ای القرآن معروف به تفسیر طبری، به استفتای منصور بن نوح بن نصر سامانی در میانه سال های 350 تا 366ق در فرارود (ماوراءالنهر)، به دست عدّه ای از علمای ماوراءالنهر به فارسی برگردانده شد. برگردان آیات قرآن در این کتاب، کهن ترین ترجمه از قرآن به فارسی و کهن ترین متن فارسی پس از اسلام به شمار می رود، از این رو هم از حیث تاریخ متون دینی و هم از نظر تاریخ نثر فارسی و از جنبه زبانی بسیار ارزشمند است. این کتاب یک بار به کوشش حبیب یغمایی در سال 1339 تا 1334ش در هفت مجلّد تصحیح شده است. از آن زمان اشکالاتی بر این تصحیح وارد شده است که اهمّ آن عبارت است از: 1. بی توجهی به ویژگی ماوراءالنّهری و خراسانی زبان کتاب در نسخه های متعدّد آن؛ 2. عدم استفاده از نسخ? معتبر و کهن به عنوان نسخ? اساس؛ 3. ناشناخته بودن ضبط کلمه ای در نسخه اصل برای مصحّح و تبدیل آن به صورت رایج و متداول؛ 4. تفاوت متن چاپی با نسخه خطّی به علّت بدخوانی نسخه؛ 5. انتخاب نسخه بدل ها و اختلاف ضبط ها به صورت گزینشی. نسخه اساس متن ترجمه تفسیر طبری نه تنها بر پایه تاریخ کتابت، بلکه بر اساس حوزه جغرافیایی کاتب و میزان دخل و تصرّف کاتب در نسخه ها باید تعیین می شود. از این رو تهیّه نسخه ای منقّح از این اثرِ کهن و با ارزش زبان فارسی ضروری می نماید. در این رساله برای دستیابی به این مهم، علاوه بر قدمت و اعتبار نسخه، به سه عامل تأثیرگزار در تصحیح متن توجه شده است: گویش کاتب، خویشاوندی نسخه ها و تحریرهای مختلف متن.