متداول کردن برخی گیاهان به عنوان کود سبز در شرایط معمولی، شور و کم آب

ایران جزو مناطق خشک و نیمه خشک جهان دسته بندی می شود و از جمله مسائل مهم این مناطق، کمبود آب آبیاری، شوری و کمبود مواد آلی خاک می باشد. بنابراین متداول کردن استفاده از کود سبز برای رفع این مشکلات ضروری به نظر می رسد. در همین راستا، پژوهشی در دو بخش آزمایشگاهی و مزرعه ای (سال های 1388 و 1389) در آزمایشگاه بذر و مزرعه تحقیقاتی گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه طراحی و اجرا گردید. برای مطالعه آزمایشگاهی ده گیاه، متعلق به سه خانواده لگومینوزه (شبدر قرمز (trifolium pratense) ، شبدر سفید (t .repens)، شبدر برسیم (t. alexandrinum)، ماشک (vicia sativa)، گاودانه (vicia peregrine) و اسپرس (onobrychis viciaefolia))، گرامینه (ارزن مرواریدی (panicum miliaceum)، یولاف (avena sativa) و سورگوم علوفه ای (sorghum bicolor) و خانواده براسیکاسه (منداب (eruca sativa)) در قالب سه طرح کاملا تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. القای شرایط شوری و خشکی در محیط آزمایشگاه با استفاده از محلول کلرور سدیم با پتانسیل اسمزی 9/0- مگا پاسکال و پلی اتیلن گلیکول با پتانسیل 5/1- مگا پاسکال انجام شد و صفات درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و کلئوپتیل و وزن تر و خشک گیاهچه اندازه گیری گردید. از میان گیاهان مورد مطالعه، پنج گیاه شبدر سفید، ماشک، گاودانه، سورگوم علوفه ای و منداب به عنوان گیاهانی با حساسیت کمتر نسبت به تنش شوری و پنج گیاه شبدر سفید، اسپرس، ارزن مرواریدی، سورگوم علوفه ای و منداب به عنوان گیاهانی با حساسیت کمتر نسبت به تنش خشکی انتخاب و وارد مرحله مزرعه ای تحقیق گردید. آزمایش مزرعه ای در قالب سه طرح جداگانه (بدون تنش، تنش شوری و کم آبی) به صورت بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار اجرا شد. نمونه برداری از خاک برای اندازه گیری صفات مورد نظر همزمان، یک، سه و پنج ماه بعد از اختلاط بقایا با خاک انجام گرفت. در حالت بدون تنش گیاهان شبدر سفید، شبدر قرمز، شبدر برسیم، اسپرس، ماشک، گاودانه، سورگوم علوفه ای، ارزن مرواریدی، یولاف و منداب به عنوان کود سبز مورد بررسی قرار گرفتند. در هر دو سال اجرای تحقیق بیشترین مقدار کربن آلی مربوط به پنج ماه بعد از اختلاط بقایای سورگوم علوفه ای و ارزن مرواریدی به خاک بود. بیشترین مقدار نیتروژن کل خاک در سال 1388، پنج ماه بعد از استفاده از بقایای شبدر سفید به عنوان کود سبز حاصل شد (23/0 درصد)، در حالی که در سال 1389 مربوط به نمونه برداری سوم (34/0 درصد) ماشک بود. کمترین نسبت c/n در سال 1388 در مورد شبدر سفید، یک ماه بعد از اختلاط بقایای آن مشاهده شد. بیشترین مقدار فسفر خاک در سال 1388 به چهارمین نمونه برداری شبدر سفید (mg/kg 00/34) و در سال 1389 مربوط به ماشک بود. مقدار نیتروژن آمونیومی خاک تحت تاثیر نوع کود سبز قرار گرفت و بیشترین مقدار نیتروژن نیتراتی سه و پنج ماه بعد از برگرداندن بقایای ماشک به خاک حاصل شد. با توجه به نتایج حاصل از این بخش از تحقیق گیاهان شبدر سفید و ماشک به دلیل داشتن نسبت c/nپایین، افزایش میزان فسفر، نیتروژن کل و معدنی قابل استفاده برای گیاه بعدی، می توانند به عنوان بهترین کود سبز در بین گیاهان مورد مطالعه معرفی گردند. در آزمایش مزرعه ای با تنش شوری گیاهان شبدر سفید، ماشک، گاودانه، سورگوم علوفه ای و منداب به عنوان کود سبز در شرایط شوری طبیعی حاصل از آب دریاچه ارومیه (شوری خاک در حدود 7/2-2 دسی زیمنس بر متر) کشت شدند که بیشترین میزان وزن تر و خشک اندام های هوایی و ریشه ها و در نهایت عملکرد کل (kg/ha 4/6870) در اثر برگرداندن بقایای سورگوم علوفه ای در خاک مشاهده شد. همچنین بیشترین درصد کربن آلی در مورد سورگوم علوفه ای و در سال های 1388 (85/41 درصد) و 1389 (525/41 درصد) بدون وجود اختلاف معنی دار بین این دو سال مشاهده شد و ماشک در سال اول (275/37 درصد) و دوم (00/37 درصد) بدون اختلاف معنی دار با یکدیگر در مرتبه بعدی قرار گرفت. شبدر سفید در این مورد کمترین درصد کربن آلی را به خود اختصاص داد. در حالی که بیشترین میزان نیتروژن کل سه و پنج ماه بعد از استفاده از شبدر سفید (09/0 و 11/0 درصد) و گاودانه (09/0 و 10/0 درصد) به عنوان کود سبز حاصل شد. در سال دوم تحقیق، بیشترین درصد نیتروژن کل (28/0 درصد) در نمونه برداری چهارم از خاک بعد از افزودن بقایای ماشک حاصل شد. کمترین میزان نسبت c/n، سه و پنج ماه بعد از برگرداندن گیاهان شبدر سفید، ماشک و گاودانه در خاک مشاهده گردید. میزان نیتروژن آمونیومی گاودانه در فاصله پنج ماه بعد از برگرداندن به خاک بیشترین مقدار را داشت، در حالی که بیشترین میزان نیتروژن نیتراتی پنج ماه بعد از برگرداندن بقایای گیاهان گاودانه، ماشک و شبدر سفید به خاک مشاهده گردید. بیشترین مقدار پتاسیم سه ماه بعد از برگرداندن بقایای شبدر سفید و ماشک حاصل شد. با توجه به نتایج حاصل، گیاهان سورگوم علوفه ای، شبدر سفید و ماشک به ترتیب به دلیل عملکرد و بیوماس بالا و افزایش مواد آلی خاک، داشتن c/n پایین و افزایش میزان نیتروژن کل و معدنی قابل استفاده برای گیاه بعدی می توانند به عنوان بهترین کود سبز در بین گیاهان مورد مطالعه در شرایط تنش شوری معرفی شوند. در آزمایش مزرعه ای تحت شرایط تنش کم آبی گیاهان شبدر سفید، اسپرس، ارزن مرواریدی، سورگوم علوفه ای و منداب به عنوان کود سبز در نظر گرفته شدند. واحد های آزمایشی در 50 درصد آب ظرفیت زراعی آبیاری شدند. در هر دو سال اجرای تحقیق بیشترین مقدار کربن آلی خاک بر اثر تجزیه بقایای ارزن مرواریدی حاصل شد. نسبت c/n خاک در ماههای اول، سوم و پنجم بعد از اختلاط بقایای گیاهان اسپرس و شبدر سفید با خاک، کاهش معنی داری نشان داد. نیتروژن نیتراتی نیز بیشترین مقدار را بعد از افزودن بقایای اسپرس و شبدر سفید داشت. میزان پتاسیم، سه و پنج ماه بعد از اختلاط بقایای گیاهان کود سبز در خاک بیشترین مقدار را داشته و در بین گیاهان مورد آزمایش مقدار پتاسیم خاک بر اثر استفاده از اسپرس در سال 1388 و اسپرس و سورگوم علوفه ای در سال 1389 بیشترین مقدار را داشته است. با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق گیاهان شبدر سفید و اسپرس به دلیل افزایش نیتروژن کل و معدنی قابل استفاده برای گیاه بعدی، می توانند به عنوان بهترین کود سبز در بین گیاهان مورد مطالعه معرفی گردد.