بررسی اثرات کاربرد سولفات روی (4znso) در زیست افزایی و ویژگی های مرتبط با عملکرد ارقام گندم بهاره (triticum aestivum l.)

گندم (triticum aestivium l.)یکی از مهم ترین و پرمصرف ترین گیاهان زراعی جهان است. دانه ی گندم حاوی کربوهیدرات، پروتئین، چربی، مواد کانی و انواع ویتامین ها بوده و آردی که از دانه ی گندم حاصل می شود، بیش تر به مصرف نان می رسد و نان یکی از مواد اولیه برای خوراک انسان به ویژه در کشورهای جهان سوم می باشد. به طوری که در این کشورها بیش از 50 درصد انرژی روزانه ی مورد نیاز مردم از مصرف مستقیم این محصول کسب می گردد. به همین دلیل این محصول به عنوان یکی از مهم ترین محصولات زراعی در تولید فرآوردههای غذایی مطرح است. به علاوه هر ساله سطح وسیعی از اراضی زراعی جهان که زیر کشت این محصول می رود، با انواع تنش ها علی الخصوص تنش خشکی و کمبود روی مواجه هستند. روی (zn) عنصر کم مصرف ضروری برای گیاهان،حیوانات و انسان می باشد. اگرچه نیاز به روی اندک است ولی اگر مقدار کافی از این عنصر در دسترس نباشد، گیاهان از تنش های فیزیولوژیکی حاصل از ناکارآیی سازگان های متعدد آنزیمی و دیگراعمال متابولیکی مرتبط با روی رنج برده و در نهایت عملکرد ضعیفی داشته و دانه های با کیفیت پایین تولید می کنند. در نتیجه ی تغذیه ی انسان با این دانه ها علائم کمبود روی در آنها نیز مشاهده شده که افزایش ناهنجاری های یاخته ای، کاهش ایمنی بدن، کاهش توسعه ی قوای فکری و کوتاه ماندن قد کودکان از جمله ی آنهاست. با مصرف کودهای حاوی روی به سهولت می توان علاوه بر نیل به افزایش تولید، غلظت عناصر کم مصرف را در دانه ی گندم افزایش داد. زیست افزایی زراعی روی (کوددهی، افشانه کردن برگی و پیش تیمار)، آسان ترین و مطمئن ترین راه به منظور افزایش روی موجود در دانه است. به منظور بررسی اثرات کاربرد سولفات روی در مراحل اولیه ی رشد و ویژگی های مرتبط با عملکرد ارقام بهاره ی گندم، آزمایشی در قالب فاکتوریل با طرح پایه کاملا تصادفی با سه تکرار، هفت سطح پیش تیمار با سولفات روی (بذر خشک (شاهد)، آب دیونیزه، 15، 30، 45، 60 و 75 میلی مولار)، سه سطح تنش خشکی (شامل محیط های با پتانسیل صفر، منفی شش و منفی 12 بار) و دو رقم گندم بهاره (دریا و n-80-19) در آزمایشگاه پژوهشی دانشکده ی کشاورزی دانشگاه مراغه و آزمایشی در قالب فاکتوریل با طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار، پنج سطح کود سولفات روی (صفر (شاهد)، کاربرد خاکی 23 کیلوگرم سولفات روی به هنگام کاشت، افشانه کردن برگی محلول 5/0 درصد سولفات روی در مرحله ی شکمی، مراحل شکمی و شیری و مراحل شیری و خمیری دانه) و پنج رقم گندم بهاره شامل (n-80-19، تجن، شیرودی، آرتا و دریا) در بهار سال 1389 در کشتزار تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی ملکان اجرا گردید. پس از استقرار بوته ها و رسیدگی کامل در مراحل مختلف، نمونه برداری و جمع آوری داده ها انجام گرفت. نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه نشان داد که پیش تیمار بذور با سولفات روی، موجب افزایش درصد نهایی جوانه زنی، ضریب سرعت جوانه زنی، شاخص جوانه زنی، درازای ریشه چه و ساقه چه، وزن خشک ریشه چه و ساقه چه و کاهش میانگین زمان جوانه زنی در شرایط تنش خشکی گردید. همچنین تنش باعث کاهش مولفه هایی هم چون ضریب سرعت جوانه زنی، درازای ریشه چه و ساقه چه و وزن خشک ریشه چه و ساقه چه گردید. در آزمون مزرعه ای نیز کاربرد خاکی سولفات روی موجب افزایش شمار سنبله در واحد سطح، شمار دانه در سنبله، درازای سنبله، بلندی بوته، شمار سنبلچه، بیشینه ی شمار دانه در سنبلچه، شمار کل پنجه های بوته، پنجه های بارور بوته، بلندی پنچه های یک بوته، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه در شرایط مطلوب مزرعه شد. همچنین افشانه کردن با سولفات روی موجب افزایش میزان روی (zn) دانه، شمار سنبلچه و بلندی پنجه های یک بوته شد. با توجه به مقایسات میانگین و روابط بین صفات مشخص شد که تیمار کاربرد خاکی سولفات روی بهترین گزینه برای افزایش عملکرد و تیمار افشانه کردن آن (علی الخصوص در مراحل پایانی رشد دانه) گزینه ی برتر در زیست افزایی روی می باشد و اگر هدف افزایش باهم عملکرد و میزان روی دانه باشد کاربرد تلفیقی از روش های زیست افزایی به زراعی روی توصیه می شود.