شناخت و طرح احیای مجموعه مسجد جمعه نطنز-بررسی رابطه دوسویه مسجد جمعه و محله بازار در بافت مرکز شهر(قصبه) نطنز

1) بیان مساله تحقیق : مرکز شهرها بخشی از سرمایه های فرهنگی کشور ما هستند و حکم اندوخته های متراکمی را دارند که گنجینه هایی از خاطرات جمعی و شیوه زندگی گذشتگان را در دل خود جای داده اند. این مراکز هنوز می توانند قلب اقتصادی شهر، محل سکونت و معیشت شهروندان باشند. همچنین از نظر هویتی، می توان بر باستانی - تاریخی بودن از یک سو و فرهنگی – هنری بودن بافت و اجزای تشکیل دهنده آن، از سوی دیگر تاکید نمود ( ارزش های تاریخی – فرهنگی – هنری ). دست یابی به این مطلوب نیازمند شناخت صحیح از عناصر شاخص و تاثیر-گذار بر پویایی و حیات مراکز شهری می باشد. با بررسی هر یک از اجزای بافت در بستر خود و توجه به روابط متقابل آن ها و تاثیرگذاری و اثرپذیری هرکدام، می توان عنصر اصلی یا عناصر اصلی در امتداد بخشیدن به پویایی و حیات مرکز شهر را شناخت و به عنوان نقاط ثقل بافت، معرفی و مورد توجه ویژه قرار داد. سپس با اتکا به شناخت بدست آمده، به ارائه طرحی دو سویه پرداخت؛ بدین معنی که طرح ارائه شده از یک سمت به مرمت و احیای این مراکز ثقل توجه کرده و آنها را به عنوان قلب تپنده و محرک حیات و پویایی مرکز شهر در نظر می گیرد؛ از سمت دیگر با بررسی و تقویت روابط محیطی و مرمت و احیای دیگراجزای بافت به عنوان محیط مراکز ثقل، پویایی و حیات مدنی ممتد در بافت مرکز شهر را بهترین راه حل پیشنهادی برای احیای عناصر ارزشمند مورد توجه معرفی می کند. در همین راستا، در این پژوهش به دنبال شناخت وارائه طرحی راهگشا برای احیای مسجد جمعه شهر نطنز، مخصوصا گنبدخانه آن از یک سو و احیا و باز پویایی مرکز شهر نطنز، مخصوصا محور تاریخی بازار تا مسجد جمعه، با نگرش محیطی هستیم. 2) اهمیت موضوع تحقیق و دلایل انتخاب آن : شهر نطنز، با موقعیت جغرافیایی خاص، شرایط ویژه آب و هوایی و اقلیم متنوع، موقعیت ممتاز در تقسیمات کشوری و راه های ارتباطی، در استان اصفهان و در شمال شهر اصفهان قرار دارد. وجود روستاها با ساختار و معماری متنوع در پیرامون نطنز(شاخص ترین آن ها ابیانه)، سایت باستانی اریسمان در نزدیکی آن، وجود آثار فاخر و جالب توجه از پیش از اسلام (آتشکده ساسانی) و دوره های مختلف اسلامی در سطح شهر و محلات مختلف آن به همراه فرهنگ غنی مردمانش، نطنز را به یکی از بکرترین و ارزشمندترین شهرهای تاریخی بدل ساخته است. شهر نطنز دارای چند مرکز شهری تاریخی است(قصبه، افوشته، سرشک و ...) که مهم ترین آن مرکز شهری بافت قصبه بوده که هسته آن به نام مرکز شهر نطنز شناخته می شود. وجود آثار ارزشمند معماری شامل آتشکده، مسجد جمعه، مجموعه آرامگاه و خانقاه شیخ عبدالصمد، مجموعه ای از خانه ها، حمام ها و آب انبار های تاریخی به همراه کاروانسرا، کارگاه های قدیمی و دکان های بازار، متعلق به دوره های مختلف تاریخی از پیش از اسلام تا پهلوی، اهمیت این بافت را نشان می دهد. به دنبال برهم خوردن تعاملات و تعادلات زندگی شهری و تغییر شکل و عملکرد نظام های شهری، بافت های قدیمی تمامی شهر ها دچار نارسایی ها و مشکلات خاصی می شود. این موضوع در شهر های کشور ما به صورت همه گیر و با شدت بیشتر به چشم می خورد. شهر نطنز نیز ازین جرگه مستثنی نیست. تطابق نداشتن نیاز ها و فعالیت های جدید زندگی شهری با فضاهای موجود، متناسب نبودن زیر ساخت های قدیمی با نیاز های جدید، فرسودگی بناها، تغییر عملکردها، خالی شدن بافت از جمعیت بومی به دنبال مسائل مالکیتی و کاهش مطلوبیت محل مسکونی ودر نتیجه تبدیل شدن بافت به سکونتگاه طبقات اجتماعی پایین تر و مهاجرین، موجبات تخریب اجزای بافت قدیم را فراهم می کند. مداخلات نابجا و غیر اصولی این روند تخریب و ناکارآمدی را تشدید می نماید. بر اثر مسائل این چنینی بافت قدیم مرکز شهر نطنز دچار فرسودگی شده است. این فرسودگی علاوه بر ناکارآمد شدن مرکز شهر، موجب انزوای بناهای شاخص بافت از جمله مسجد جمعه به عنوان مهمترین عنصر شهر اسلامی گردیده است. از آن سو، انزوای مسجد جمعه روند بی توجهی به بافت قدیم، خالی شدن و در نتیجه فرسودگی و تخریب مرکز شهر را سرعت بخشیده است. بنابراین علاوه بر در معرض خطر بودن خود مسجد جمعه به عنوان شاخص ترین بنای دوره اسلامی شهر نطنز در درجه اول، کمرنگ شدن نقش محوری آن در حیات و سرزندگی بافت مرکز شهر نیز نیازمند بررسی و توجه جدی است. به این دلایل شناخت کامل و دقیق مساله، ارائه طرح ها واجرای اقدامات کوتاه مدت و فوری در چارچوب برنامه-ای کلان وبلند مدت که منتهی به رفع محدودیت ها و ایجاد مطلوبیت زندگی در بافت شود، با تاکید بر احیای بناهای ارزشمند، از نیازهای اجتناب ناپدیر بافت تاریخی مرکز شهر و شهر نطنز است. در نظر گرفتن مسجد جمعه و مخصوصا گنبدخانه آن به عنوان شاخص ترین عنصر بافت، نیاز آن یه توجه و حفاظت، نقش محوری آن در حیات و سرزندگی بافت مرکز شهر و همچنین نقش اساسی مرکز شهر در پویایی و توسعه شهر نطنز، اصلی ترین دلیل انتخاب این موضوع بوده است. 3) هدفهای تحقیق : - شناخت مسجد جمعه و گنبد خانه آن و بافت مرکز شهر نطنز و معرفی آن ها - شناخت نقاط قوت و پتانسیل های موجود و استفاده بهینه از آن - حفاظت، مرمت و احیای گنبد خانه مسجد جمعه نطنز - توانمند سازی و احیای بافت مرکز شهر نطنز