بررسی روابط و مناسبات سیاسی، نظامی و فرهنگی آل زیار با خلافت عبّاسی و حکومت های همجوار(سامانیان، آل بویه، آل سلّار و غزنویان)

ساختار سیاسی حاکم بر ایرانِ سده ی چهارم هجری به میزان نسبتاً زیادی متأثر از دستگاه خلافت عبّاسی بود. از طرفی هر یک از قطب های صاحب قدرت در این دوره ناچار بودند علاوه بر صرف هزینه های فراوان در جهت تقویت خود و تضعیف رقبا، در رقابتی برای کسب مشروعیت از دستگاه خلافت بغداد نیز شرکت کنند. این رویکرد در میان حکومت های سده ی یاد شده، که نتیجه ای جز تجزیه ی قدرت سیاسی و گستره جغرافیایی ایران به دنبال نداشت، زمینه ساز روی کار آمدن دیگر خاندان های قدرت طلب و جویای نام نیز شد. سلسله ی آل زیار به پرچمداری مرداویج، در چنین شرایطی وارد عرصه ی مناسبات و منازعات سیاسی– نظامی قرن چهارم هجری گشت و توانست با بهره برداری به موقع از تشتّت اوضاع و تنش فراوان میان حکومت های آل سامان و علویان طبرستان، جای پایی برای خود باز نماید. پس از فروپاشی قدرت متمرکز علویان توسط اسفار بن شیرویه(سردار سپاه سامانیان) فرصتی مناسب برای اعلام موجودیت آل زیار در صحنه ی رقابت قدرت های این عصر فراهم شد. بنابراین تشکیل سلسله آل زیار را می توان آغازی بر فعالیت های سیاسی، نظامی و فرهنگی خاندان های ساکن در نواحی پر باران جنوب دریای خزر در برابر عبّاسیان و دیگر حکومت های برتر این برهه زمانی دانست. حرکتی که توسط آل زیار شروع شد و بوسیله آل بویه به اوج رسید. به عبارتی مردم ساکنِ مناطق شمالی ایران در ادامه روند تلاش ایرانیان برای رهایی از سلطه ی عبّاسیان، دو نیروی تازه نفس (زیاری – بویهی) را به تاریخ شناساندند. اگرچه حکومت آل زیار در ابتدا با برخورداری از انسجام و نظم فراوان و تدابیر هوشمندانه ی بنیانگذار خود، به عنوان یک حکومت توانمند ایرانی و به مثابه زنگ خطری برای دستگاه خلافت عبّاسی اعلام موجودیت کرد امّا در ادامه نتوانست اقتدار اوّلیه خود را حفظ نماید. زیاریان همچنین در برخورد با سلسله های نیرومند عصر خود، سامانیان، آل بویه و غزنویان، روز به روز ضعیف تر و محدودتر شدند. به گونه ای که از اواسط سده ی پنجم هجری به یک امارت کوچک محلّی و تابع سلاطین وقت(غزنویان و سپس سلاجقه) تبدیل شده، و دیگر نتوانستند مناسباتی در خور توجّه با دستگاه خلافت و سایر حکومت ها برقرار نمایند. پایان نامه حاضر ضمن بررسی چرایی و چگونگی ظهور سلسله ی آل زیار در فضای سیاسی، نظامی و فرهنگی ایران در قرن چهارم هجری، مناسبات این حکومت را با دستگاه خلافت بغداد و حکومت های سامانیان، آل بویه، آل سلّار و غزنویان را مشخص