بررسی «ور» بر پایه متون پهلوی

در روزگاران کهن، راههای گوناگونی برای رفع و حل اختلافات و همچنین اثبات حقانیت ادعاهای مردمان، مرسوم و متداول بوده است. یکی از رایج ترین این روش ها، داوری ایزدی است که در متون پهلوی، آثار فارسی میان? زرتشتی، با عنوان «وَر» از آن یاد شده است. این رساله با پژوهش در متون پهلوی و گردآوری مطالب به شیو? کتابخانه ای به بررسی ابعاد مختلف موضوع «ور» پرداخته است. «ور» یا آزمون ایزدی، نوعی داوری برای تشخیص و تثبیت حق و ناحق و راهی برای شناسایی بی گناه از گناهکار است. مطابق آنچه در متون پهلوی آمده این آزمون در امور دینی برای رفع شبهات و تردیدها، بر روی افراد خاص و بزرگانِ دین و در امور حقوقی، هرگاه ادله برای صدور رأی نهایی کافی نبوده و درصد احتمال گناهکاری و بی گناهی فرد یکسان می شد، برای حصول یقین و رفع مسئولیت از قاضی، اجرا می شده است. به دلیل استفاده مکرر از «سوگند» به جای «ور» و مترادف با آن، بخصوص در نوشته های حقوقی، به مرور زمان «سوگند» جایگزین «ور» شده است و علیرغم تأکید فراوان بر پرهیز از «سوگند خوردن»، درصورت لزومِ اجرا و رضایت طرفین در انجام آن به جای اقرار و اعتراف به گناه، انجام مراسم «ور» و «ادای سوگند» در شرایط، مکان و زمان مناسب با تدارک تشریفات خاص و با حضور موبدان و عوامل برگزاری، با خواندن متن سوگند نامه انجام می شده است. امروزه نیز آثار به جا مانده از این آیین کهن ایرانی، به صورت ادای سوگند در امور حقوقی در دادگاهها و غیر حقوقی نیز دیده می شود.