ارزیابی اقتصادی مصرف آب در کشاورزی شهرستان سلماس

در تعریف مسئله و بیان سوالهای تحقیق موضوع ارزشگذاری بر روی منابع طبیعی آمده که این موضوع از زمان آدام اسمیت ، ریکاردو، هتلینگ وجود داشته است .آب کشاورزی به عنوان یکی از هزاران منابع طبیعی از اساسی ترین نیازهای بشر بوده و اهمیت آن برای انسان تنها با هوا قابل مقایسه است . لذا ارزیابی و ارزشگذاری اقتصادی آن به عنوان یکی از منابع طبیعی امری اجتناب ناپذیر است . آیا قیمت کنونی آب کشاورزی نشان دهنده ارزش آن است بنا به دلایلی چون ناکارآیی بازار در خصوص آب کشاورزی ، محسوب شدن به عنوان کالای عمومی،و عدم وجود حقوق مالکیت فردی در خصوص آب کشاورزی نمی توان ادعا نمود که قیمت آب کشاورزی برابر با ارزش آن می باشد شهرستان سلماس واقع در استان آذربایجان غربی به دلیل داشتن شرایط زیست محیطی بسیار عالی و نیز با برخوردار بودن از اقلیم مناسب برای کشاورزی همواره یکی از مناطق حاصلخیز برای کشاورزان قلمداد شده است بر اساس توضیحات بالا و همچنین با توجه به مطالعه اندک در زمینه ارزشگذاری آب کشاورزی در این شهرستان و اهمیت تعیین ارزش کیفیت آب کشاورزی ، برآورد تمایل به پرداخت برای بهبود کیفیت آب کشاورزی و افزایش اطمینان از کیفیت آب کشاورزی در شهرستان سلماس به عنوان جامعه آماری مورد بررسی را اجتناب ناپذیر ساخته است ارزشگذاری آب کشاورزی شهرستان سلماس با استفاده از روش ترجیحات آشکار شده (مدل مخارج پیشگیرانه)و روش ترجیحات بیان شده(مدل ارزشگذاری مشروط)انجام می گیرد.تحقیق حاضر به برآورد تمایل به پرداخت (wtp) افراد از دو روش فوق و بررسی عوامل اقتصادی و اجتماعی موثر بر آن مانند درآمد کشاورزان ، سطح تحصیلات ، و سطح زیر کشت ، متوسط قیمت محصول درسالهای فبلی و میزان بارندگی می پردازد.سپس به سابقه و ضرورت تحقیق در کشورهای خارجی و کشور خودمان پرداخته شده و حدود 20مورد که با استفاده از دو روش فوق انجام شده در فصل 2 آورده شده است.این تحقیق در پی ارزشگذاری اقتصادی تعیین ارزش اقتصادی آب کشاورزی در شهرستان سلماس با استفاده از دو روش ارزشگذاری مشروط و روش مدل مخارج پیشگیرانه و مقایسه نتایج حاصل از این دو روش ارزشگذاری می باشد. به همین جهت در مرحله اول ارزش اقتصادی آب کشاورزی بر اساس روش ارزشگذاری مشروط تعیین می شود. برای این کار ابتدا عوامل موثر بر میزان تمایل به پرداخت کشاورزان برای آب کشاورزی مورد بررسی قرار گرفته و سپس از طریق متوسط تمایل به پرداخت آنها ارزش اقتصادی آب کشاورزی محاسبه می شود مطالعه حاضر جهت رسیدن به اهداف ارائه شده در قسمت قبل، درصدد است تا فرضیه های زیر را در معرض آزمون قرار داده و صحت و سقم آنها را بررسی نماید: 1. تمایل به پرداخت برای افزایش آب کشاورزی برای کشاورزان شهرستان سلماس وجود دارد. 2. میزان تمایل به پرداخت از دو روش مخارج پیشگیرانه و ارزشگذاری مشروط تفاوتی ندارند. 3. افزایش درآمد کشاورزان باعث افزایش تمایل به پرداخت کشاورزان شهرستان سلماس می گردد. 4. افزایش قیمت محصول در سال قبل باعث افزایش تمایل به پرداخت کشاورزان شهرستان سلماس می گردد. 5. افزایش بارندگی باعث کاهش تمایل به پرداخت کشاورزان شهرستان سلماس می گردد. 6. افزایش میزان تحصیلات باعث افزایش تمایل به پرداخت کشاورزان شهرستان سلماس می گردد. 7. افزایش سطح زیر کشت باعث افزایش تمایل به پرداخت کشاورزان شهرستان سلماس می گردد. مطالعه حاضر از نوع تحلیلی – توصیفی است و در گروه تحقیق کمی می باشد و روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق بر اساس پرسشنامه خواهد بود که در طی دوره مورد بررسی، بصورت سری زمانی از اطلاعات استفاده می کنیم. همچنین این تحقیق، از لحاظ هدف، تحقیقی کاربردی و به لحاظ جمع آوری اطلاعات تحقیقی علی پس رویدادی است. روش تحقیق برای پاسخ به سوالات، به شکل میدانی و روش آماری خواهد بود. با توجه به اینکه حجم جامعه معلوم است (کشاورزان شهرستان سلماس برابر با 415 نفر می باشند) و اینکه با توجه به مطالعات تجربی صورت گرفته در این خصوص، احتمال خطا در این گونه مطالعات برابر با 0.12 در نظر گرفته می شود، و با ضریب اطمینان 95% و نیز مقادیر p=q=0.5 حجم نمونه به این صورت قابل محاسبه است: شایان ذکر است که در این معادله n حجم جامعه، n حجم نمونه، z ضریب اطمینان و d مقدار خطا می باشد. در فصل اول و در بیان مساله گفته شد که اقتصاددانان عمدتا روشهای ارزشگذاری را به دو دسته عمده، روشهای ترجیحات آشکار شده و ترجیحات بیان شده تقسیم می کنند که اولی با مشاهده رفتار مصرف کننده در ارتباط است و دومی با ساختن یک بازار فرضی در ذهن مصرف کننده. برخورداری از آب کشاورزی بزرگترین نیازمندی کشاورزان است، چه بسا بسیاری از کشاورزان فقط به دلیل برخوردار نبودن از آب کشاورزی، خانه و کاشانه خود را برای یافتن شغل به سمت شهر ترک کرده اند. ویژگی های ساختاری آب، آن را در زمره کالای عمومی قرار می دهد. لذا برای تعیین ارزش آب کشاورزی، می توان از روشهای مختلف ارزشگذاری استفاده نمود. در این تحقیق نیز به دلیل برخوردار بودن شهرستان سلماس از شرایط اقلیمی مناسب برای تولید محصولات متنوع کشاورزی و نیز حساس بودن این بخش اقتصادی نسبت به آب کشاورزی در دسترس، به بررسی ارزشگذاری آب کشاورزی در این شهرستان پرداخته شد، در این راستا، تحقیق حاضر به برآورد تمایل به پرداخت افراد از دو روش ترجیحات آشکار شده و ترجیحات بیان شده و بررسی عوامل اقتصادی و اجتماعی موثر بر آن مانند درآمد کشاورزان، سطح تحصیلات، سطح زیر کشت، متوسط قیمت محصول در سالهای قبلی و میزان بارندگی پرداخت و از روشهای مدل ارزشگذاری مشروط و مدل مخارج پیشگیرانه بهره برده شد. عوامل موثر بر تمایل به پرداخت کشاورزان برای آب کشاورزی در این منطقه (شهرستان سلماس) بود، حاوی نتایجی است که به تفصیل در زیر ارائه شده است: در مدل با متغیر وابسته تمایل به پرداخت مشاهده شد درآمد دارای تاثیر مثبتی بر تمایل به پرداخت کشاورزان برای آب کشاورزی بود ولی تاثیر درآمد دوره قبل دارای چنین تاثیری نمی باشد. این نتیجه یکی از نتایج کلیدی این تحقیق می باشد و حاوی این نکته ضمنی است که کشاورزان در تمایل به پرداخت برای آب کشاورزی به درآمد دوره های بلندمدت تر تمرکز ویژه ای دارند و صرف افزایش یک دوره ای درآمد، آنها را برای هزینه کردن برای آب کشاورزی متقاعد نمی نماید. به عبارت دیگر چنانچه کشاورزی دارای درآمد باثبات و بالایی باشد، این هزینه را تقبل خواهد کرد و افزایش ناگهانی درآمد کشاورز در یک دوره انگیزه ای برای هزینه کردن برای آب کشاورزی ایجاد نمی کند. نتیجه مهم دیگر در این تحقیق نقش قیمت محصولات کشاورز در تعیین و انگیزش وی برای هزینه کردن برای آب کشاورزی می باشد. بدین صورت که چنانچه قیمت محصول کشاورز در دوره ای افزایش پیدا کرده باشد، وی تمایل به پرداخت بیشتری برای آب کشاورزی پیدا خواهد کرد که این نتیجه در راستای افزایش درآمد دائمی فرد می باشد. البته این بحث هم ناگفته نماند که متوسط قیمت سالانه محصولات کشاورزی در ایران تقریباً روند صعودی داشته و افزایش قیمت محصولات کشاورزی از دید کشاورز به عنوان افزایشی در درآمد دائمی (با فرش ثبات سایر عوامل) به حساب می آید. نقش تحصیلات در تمایل به پرداخت کشاورزان برای آب کشاورزی بسیار کم رنگ است چراکه علیرغم مثبت بودن تاثیر، معنی داری آن گزارش نشده است. لذا می توان عنوان کرد که ترجیحات کشاورز ناشی از دید علمی وی نسبت به تمایل به پرداخت نیست بلکه این قضیه از دید سنتی کشاورز حمایت می کند. در نهایت بارندگی در یک دوره دارای تاثیر مثبت بر تمایل به پرداخت کشاورزان برای آب کشاورزی بود، بدین مفهوم که با افازیش بارندگی در یک دوره و افزایش بهره مندی و کسب سود کشاورزان از نزولات آسمانی، همواره طالب این خواهند شد که با کمبود آب (چه به صورت باران و برف و چه به صورت پرداخت هزینه برای آب کشاورزی) مواجه نگردند. لذا برای ضمانت این که همواره آب در اختیار داشته باشند و با در نظر گرفتن مزایایی که آب در دسترس برای محصولات کشاورزی ایجاد می کند، تمایل به پرداخت کشاورزان برای آب کشاورزی بالاتر می رود. پیشنهادهایی برای پژوهش های آتی 1. به لحاظ اینکه در تحقیق از دو معیار ارزشگذاری مشروط و مخارج پیشگیرانه برای تمایل به پرداخت استفاده شده است، می توان همین کار را بب سایر معیارها نیز انجام داد. 2. در تحقیق حاضر، مجالی برای پرداختن به ارتباط بین بارندگی و قیمت محصولات کشاورزی و یا درآمد کشاورزان نبود، لذا بررسی واکنش متقابل بین این متغیرها از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است. 3. مدل مورد استفاده این تحقیق، روش لاجیت بود. چنانچه در تحقیقی متغیر وابسته به صورت اعداد مثبت (نه به صورت صفر و یک) باشد، می توان روند این کار را با استفاده از سایر الگوهای اقتصادسنجی مانند حاداقل مربعات معمولی و .... مورد بررسی قرار داد. 4. با توجه به اینکه در این تحقیق فقط در یک منطقه (شهرستان سلماس) اطلاعات مورد نیاز جمع آوری شده است، در صورت لزوم و چنانچه این کار برای چند شهرستان (و یا سایر طبقه بندی ها) انجام گیرد می توان از روش داده های تابلویی نیز بهره جست. 5. در این پژوهش، از بعضی متغیرهای و تاثیر گذاری آنها بر متغیر وابسته استفاده شده است؛ در صورت لزوم می توان تاثیر سایر متغیرها بر تمایل به پرداخت مانند سابقه کشاورزی، سن و .... را نیز مطالعه کرد.