بررسی دوگانگی رفتار سیاسی و افکار ترقی خواهانه ناصرالدین شاه قاجار

دوران طولانی حکومت ناصرالدین شاه که نزدیک به پنجاه سال ادامه داشت، با رویدادها و تحولات جدیدی روبرو شد که از مهمترین آنها ظهور اندیشه های ترقی خواهی یا نوسازی کشور است . ناصر الدین شاه هم تحت تاثیر این اندیشه ها سه بار به سفر فرنگ رفت و در این سفرها با آثار تمدنی غرب آشنا شد؛ اما علی رغم آن در عمل اقدام مفیدی انجام نداد. در این پژوهش، به بررسی میزان ترقی خواهی ناصرالدین شاه قاجار، دوگانگی رفتار سیاسی و افکار ترقی خواهانه وی و علل ناکارآمدی اقداماتش می پردازیم. مفهوم ترقی خواهی و نوسازی در نظر ناصر الدین شاه یک مفهوم ظاهری و ناقص بود. وی تنها رویه ظاهری تمدن غربی را دیده و شیفته آن شده بود و با الزامات ترقی خواهی مانند تفکیک قوا و اقتدار قانونی آشنایی نداشت و حاضر به قبول آن نبود. به گفته محققان و مورخان این دوره، مهمترین مانع ترقی خواهی و پیشرفت کشور، حکومت استبدادی شاه بود که حاضر به کاهش اقتدار و اختیارات خود نبود. دو دلی شاه نیز از دیگر موانع در برابر اقدامات ترقی خواهانه اش بود. اکثر درباریان و صاحب منصبان بزرگ کشور هم افراد نالایق و بی کفایتی بودند که بجای اینکه حامی حرکتهای ترقی خواهانه باشند، تنها به فکر منافع خویش بودند.