آموزش مجاز در زبان فارسی

الف. موضوع و طرح مسئله (اهمیت موضوع و هدف) یکی از مسائل مهم در آموزش زبان دوم/ خارجی، بحث آموزش صناعات ادبی مانند مجاز، استعاره، تشبیه و کنایه است. بسامد وقوع مجاز در زبان خودکار فراوان بوده و صنعتی است که در اشعار نیز به وفور مورد استفاده قرار می گیرد. تجارب آموزشی نشان می دهند که زبان آموزان، مجاز را آنچنان که لازم است یادنمی-گیرند و آن را با مباحثی مانند استعاره و کنایه درهم می آمیزند. بنابراین، تشخیص مجاز در اشعار و جملات ادبی دشواری هاییبه همراه دارد که آموزش دقیق و برنامه ریزی شد? آن را ضروری می سازد. در نتیجه، باید در پی شیوه ای جهت سهولت در امر آموزش مجاز بود تا زبان آموزان با درک مناسب از این پدیده، به شناسایی آن بپردازند. بنابراین در این رساله تلاش گردید تا صنعت مجاز با توجه به مبحث هم نشینی معنایی و با استفاده از روش های تدریس موقعیتی و تکلیف محور آموزش داده شود. ب. مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع، چهارچوب نظری، پرسش ها و فرضیه ها: این پایان نامه برای پاسخگویی به سوالات زیر شکل گرفت: الف- چگونه می توان در حوز? معناشناسی، آفرینش مجاز را توجیه نمود و فهم آن رابرایزبان آموزانآسان کرد؟ ب- با توجه به اینکه مجاز در زبان خودکار بسامد بالایی دارد؛ شیوه های تدریس موقعیتی و تکلیف محور تا چه اندازه به تشخیص و فهم مجاز توسط زبان آموزان کمک می کنند؟ ومتناسب با سوالات فوق دو فرضی? زیر نیز مطرح شد: الف- با ایجاد آگاهی فرازبانی می توان خلق و متعاقب آن، فهم مجاز را در زبان خودکار و به تبع آن در زبان ادب تسهیل نمود. ب- استفاده از این شیوه ها که با دنیای واقعی زبان آموزان ارتباط مستقیم دارند، برای تشخیص مجاز در زبان خودکار و به تبع آن مجاز ادبی کارآمد می باشند. مرور مختصری از منابع: در این رساله منابع فارسی و انگلیسی می باشند. شایان ذکر است، نگارند? این رساله به کتاب ها، پایان نامه ها و مقالاتی که موضوع آنها حول محور آرایه های ادبی و صنایعی همچون مجاز و استعاره بود، مراجعه نمود و سعی بر این بود که عنایت ویژه ای به مراجع معاصر نسبت به منابع و مراجع سنتی باشد و علت اینست که منابع معاصر با زبان امروزی ارتباط بیشتری دارد و برخی از این منابع متناسب با رویکردهای آموزشی ارائه شد. در این رساله از مراجع فارسی با موضوع آرایه های ادبی و منابع انگلیسی با موضوعات آموزشی استفاده شد. همچنین شایان ذکر است که پیشین? تحقیق در این زمینه (مجاز) منحصر به کتاب های: از زبان شناسی به ادبیات کورش صفوی، آرایه های ادبی سال سوم دبیرستان رشت? انسانی و پایان نام? «بررسی مجاز در زبان فارسی به عنوان فرایندی در زبان ادب یا زبان خودکار» مهدی زاده سراج، ملیحه. (1379) می باشد. مطابق منابع موجود، نحو? آفرینش مجاز به عنوان یکی از انواع صنایع ادبی بدین صورت می باشد: مجاز بر روی محور هم نشینی و به دلیل افزایش معنایی پدید می آید. بررسی ها نشان می دهند که امکان تحقق مجاز در زبان خودکار بسیار رایج تر از تحقق آن در زبان ادب می باشد. بنابراین می توان با قاطعیت گفت کهمجاز، نه تنها موضوعی صرفاً ادبی نیست؛ بلکه به وفور در زبان روزمره به کار می رود. در نتیجه، برای آموزش مجاز لازم است تا با کمک نمونه هایی از زبان خودکار که در موقعیت های اجتماعی مشاهده می شوند، مجاز در ادب را بررسی کرد. پ. روش تحقیق: برای آموزش مجاز، 20 نفر از دانش آموزان سال اول دبیرستان که هم جنس و هم سطح بودند؛ انتخاب شدند، سپس یک پیش آزمون چهارگزینه ای با 20 سوال از آنها گرفته و از آنها خواسته شد تا گزینه ای را که در آن جمله، حذف شده مشخص کنند. پس از آن دانش آموزان به دو گروه 10 نفره تقسیم شدند. ابتدا با استفاده از روش تدریس موقعیتی- زبانی، به گروه اول (گروه آزمایش) مجاز آموزش داده شد؛ بدین صورت که نمونه هایی از زبان خودکار و یک نمونه از زبان ادب به این گروه داده و از آنها خواسته شد تا واحدهای محذوف را مشخص سازند. سپس با توضیح مفاهیمی چونمحور هم نشینی، کاهش و افزایش معنایی، انتقال معنایی، حشو ومفهوم اولیه، دلایل حذف واحد هایمحذوف و انتقال مفهوم آنها به واحد های مجاور گفته شد. بعد از اتمام آموزش مذکور، با استناد به برنامه درسی تکلیف محور، به آنها تکلیفی داده شد تا جمله هایی در زبان خود پیداکنندکه در آنها، واحدی (واژه ای) از آن جمله حذف شده ولی مفهومش در واحد (واژه ای) دیگر وجود داشته باشد. سپس در یک جلسه درسی دیگر به بررسی آن نمونه ها پرداخته شد. بدین صورت که از خود دانش آموزان خواسته شد تا بصورت گروهی و مشارکتی، واحدهای محذوف نمونه های جمع آوری شده را حدس بزنند و دلایل آن را نیز بیان کنند. 10 نفر دیگربعنوان گروه کنترل تعیین گردیدندکه در فرایند آموزش دخالتی نداشتند. در پایان، دوباره از هر دو گروه یک آزمون مشابه گرفته شد؛ با این تفاوت که این آزمون شامل 10 سوال چهارگزینه ای از زبان خودکار و 5 سوال چهارگزینه ای از زبان ادب در قالب شعر بودتا مشخص شود که گروه آموزش دیده نسبت به گروه کنترل از چه تحولی در درک مجاز برخوردار شده است. ت. یافته های تحقیق: نگاهی دقیق به نتایج تحلیل داده ها و نیز بررسی صحت و سقم فرضیه های این پژوهش، یافته های زیر را قابل طرح می سازد: 1- اغلب دانش آموزان نسبت به آنچه می گویند و آنچه در آن جملات یا عبارات حذف می کنند آگاهی داشته ولی دلایل این فرایند را نمی دانند؛ بنابراین لازم است تا دانش ناخودآگاه آنها را نسبت به حذفیات فعال کرده و دلایل آنرا بیان نمود تا به صورت علمی با این فرایند برخورد داشته و متعاقب آن بتوانند پدید? مجاز را به سهولت فراگیرند. 2- آموزش مجاز بر اساس نمونه های رایج در زبان خودکار بر میزان تشخیص مجاز تأثیر مثبت داشته و نتایج قابل قبولی را به دنبال دارد؛ زیرا همان طور که مشاهده شد گروه آزمایش بعد از گذراندن دور? آموزشی، نمرات به مراتب بیشتری نسبت به پیش آزمون و گروه کنترل کسب کردند و پیشرفت قابل توجهی داشتند.