ارزیابی بهره وری مکانیزاسیون زراعت گندم آبی استان فارس با استفاده از روش پویایی سیستمها

گندم از پر ارزشترین گیاهان روی زمین است که ضمن تأمین بیشترین پروتئین در جیره ی غذایی، دارای متوسط عملکرد جهانی معادل با 2540 کیلوگرم در هکتار در سال 2010 بوده است. در استان فارس علی رغم وجود خشکسالی، به دلیل تأمین به موقع نهاده ها و مدیریت صحیح زراعی، عملکرد گندم آبی از سال 1380 تا 1389 روند افزایشی داشته است. در این تحقیق، چگونگی افزایش کارایی ترکیب عوامل مرتبط با مکانیزاسیون این محصول، به عنوان مسئله ی تحقیق مطرح گردید. در این راستا، ترسیم قالبی سیستمی برای مکانیزاسیون گندم آبی در استان فارس به عنوان راه حل موضوع برگزیده شد. اهداف این پژوهش عبارت بودند از: ارزیابی وضعیت مکانیزاسیون گندم، اتخاذ سیاست مناسب در هنگام تأخیر عملیات مکانیزه، مناسب سازی ادوات و بهینه سازی مصرف انرژی مکانیکی. اهداف مذکور هر کدام به نوعی در راستای افزایش بهره وری مکانیزاسیون گندم آبی استان فارس، ایفای نقش می نمودند. بدین منظور با استفاده از روش پویایی های سیستم ، مدلی متشکل از عوامل فنی و اقتصادی دخیل در مکانیزاسیون گندم آبی، طراحی گردید. به دلیل دسترسی کامل به اطلاعات مکانیزاسیون خاک-ورزی اولیه، این شبیه سازی به عنوان نمونه، در خصوص خاک ورزی اولیه، انجام گردید. هر چند که مدل طراحی شده، قابل استفاده در سایر مراحل مکانیزه نیز می باشد. این شبیه سازی مربوط به سال های 1380 الی 1400 بود. به منظور شناسایی معایب و اصلاح عملکرد مدل، آزمایشهایی روی آن انجام شد که عبارت بودند از: بررسی کفایت مرز مدل، بررسی ساختار مدل، بررسی سازگاری ابعادی مدل، ارزیابی پارامتری، شناخت حالات فرین، اعتبار سنجی و تحلیل حساسیت مدل. همچنین مدل مذکور بر مبنای مقادیر واقعی عملکرد و سطح زیر کشت مکانیزه ی گندم آبی استان فارس، کالیبره گردید. نتایج حاصل از این شبیه سازی در خصوص ارزیابی وضعیت مکانیزاسیون خاک ورزی اولیه ی گندم نشان داد: درجه ی مکانیزاسیون در سال های اولیه به دلیل اقبال کم کشاورزان به دستگاههای خاک ورز مرکب و کشت مستقیم، کمتر از یک بوده و این شاخص، در سالهای اخر شبیه سازی به عدد یک نزدیکتر می شود. کمترین مقدار این شاخص،7/0و مربوط به سال 1386 و بیشترین مقدار آن، 92/0 و مربوط به سال 1400 یافت گردید. همچنین معلوم گردید که به دلیل افزایش تعداد گاوآهنهای برگردان دار و ورود گاوآهنهای سنگین کار به استان فارس، شاخصهای سطح و ظرفیت مکانیزاسیون، روند افزایشی دارد. میزان شاخص سطح مکانیزاسیون از 21/0 اسب بخار برهکتار در سال1386 به 41/0 در سال 1392 و7/0 اسب بخار بر هکتار در سال آخر شبیه سازی خواهد رسید. ظرفیت مکانیزاسیون نیز در سال آخر شبیه سازی به575 اسب بخار ساعت بر هکتار خواهد رسید. در خصوص هزینه ی انجام نشدن به موقع عملیات که متأثر از بارشهای جوی در پاییز می باشد با توجه به روند تغییرات این شاخص، معلوم گردید هزینه ی مذکور در بین سالهای 1380تا 1383 حدود 1000000ریال در هکتار و در سال 1397 به حداکثر مقدار خود، یعنی 511/090/2 ریال در هکتار می رسد. همچنین معلوم گردید که با افزایش قدرت تراکتورهای کشنده یا اصلاح ساخت گاوآهنها و یا افزایش سرعت شخم در حد مجاز، می توان هزین? مذکور را کاهش داد. با استفاده از ابزار بهینه سازی سیاستها، معلوم گردید چنانچه لازم شود در جهت افزایش سطح و درجه ی مکانیزاسیون، عملکرد و سطح زیر کشت و نیز کاهش هزینه ی کل مالکیت ادوات، انرژی مصرفی و هزینه ی عدم انجام به موقع عملیات گام برداشت، باید تغییراتی مشخص در سرعت پیشروی ادوات شخم، ارزش اسقاط، هزینه ی سالیانه ی سایبان – بیمه و مالیات و نیز ظرفیت مزرعه ای گاو آهنهای برگردان دار ایجاد نمود. برای این بهینه سازی، شاخصهای مذکور، به ترتیب مقادیر جدید، 7، 1/0 ، 025/0و 75/0 را اختیار نمودند. از نتایج دیگر این شبیه سازی این بود که کلّیه ی اقداماتی که منجر به کاهش نیروی کششی ادوات شخم گردد در کاهش انرژی مکانیکی مصرفی شخم یا ظرفیت مکانیزاسیون، موثرخواهد بود و علاوه بر آن باعث افزایش درجه ی مکانیزاسیون، سطح زیرکشت سالانه، ظرفیت مزرعه ای و کاهش هزینه ی عدم انجام به موقع عملیات نیز خواهد گردید.