بررسی جنبه های لغوی تفسیر قرطبی

بحث در دلالت الفاظ زبان عربی، تحوّل و تطور معنایی و علل آن ها، شناخت قوانین این زبان و سنّت های حاکم بر آن، ما را در فهم عمیق زبان قرآن یاری می رساند. از این رو بازشناسی ریشه و بُن واژه ها و تفاوت های معنایی که اشتقاقات مختلف پدید می آورد، هوشمندی در تمییز و تشخیص معنا در مشترکات لفظی، اضداد و مترادفات، عوامل مهمی در امر تفسیر محسوب می شوند. پژوهش حاضر در نظر دارد به « بررسی جنبه های لغوی تفسیر قرطبی » بپردازد. لذا می کوشد تاضمن بیان اهمیت لغت در تفاسیر، به تشریح میزان ارتباط این دو با هم، ارتباط تفسیر و معنی شناسی، و عوامل موثر در معنی شناسی آیات و الفاظ قرآن، به بررسی شیوه های کشف و تمکین معنا و تلاش های زبان شناسانه قرطبی بپردازد. در فصل نخست این رساله به دنبال آشنایی با زیر ساخت های پژوهش به تعریف و بیان ارتباط سه علم تفسیر، لغت، و معنی شناسی پرداختیم. فصل دوم به معرفی مفسر، ویژگی های تفسیر و آبشخورهای وی اختصاص یافت؛ چراکه پیش فرض ها و شخصیت مفسّر نقشی قابل توجه در تفسیر ایفا می کند. در فصل سوم و چهارم توجه نگارنده به شیوه های کشف و تمکین معنا توسط قرطبی معطوف گشت. در فصل پنجم با عنایت به اهمّیّت واژه شناسی و کشف ارتباط میان واژگان در مورد چهار مبحث اشتقاق، مشترکات لفظی، اضداد و ترادف بحث گردید. مهم ترین دستاورد های پژوهش حاضر این است که تفسیر و لغت، رشد و تکامل خود را مدیون همدیگر هستند. از این رو اهتمام قرطبی به مفاد استعمالی واژه ها، ریشه یابی، کشف ارتباط، توجه به اصول عرفی حاکم بر آن ها، استشهاد به اشعار شاعران بزرگ عرب از مهم ترین شیوه های ابراز و القاء معنا توسط وی می باشد. همچنین اگرچه قرطبی وجود پدیده های زبانی پیش گفته را می پذیرد لکن میان الفاظ مشترک، چند معنا، و وجوه، تفاوت هایی دقیق قایل است. علاوه بر آن وجود کلمات اضداد را به وسعتی که برخی از زبان شناسان باور دارند، نمی پذیرد. دیدگاه وی نسبت به وجود ترادف در زبان عربی و قرآن همانند دیدگاه فرهنگ نویسان می باشد. یعنی انتخاب نزدیک ترین واژه نزد اهل زبان با عدم چشم پوشی از فرق های دقیق میان آن دو واژه. کلمات کلیدی: تفسیر لغوی، قرطبی، قرآن، معانی، زبان عربی.