طراحی مدل سنجش کیفیت نظام اموزش از دور در ایران

با توجه به نیازی که بطور روز افزون جهت ارتقا سیستم دانشگاه از دور احساس می شود و با توجه به جوان بودن این نوع نظام در کشور و نظر به اینکه الگوی جامعی برای سنجش کیفیت این سیستم در ایران که بومی شده باشد وجود ندارد این پژوهش بر ان است تا مدلی جهت ارزیابی کیفیت نظام دانشگاه از دور ایجاد نماید.این مدل بر اساس پایه های ریاضی از قبیل توابع چند متغیره، مشتق، دیفرانسیل، بردار گرادیان و ماتریس مشتقات دوم شکل گرفته است.برای تعیین این مدل لازم بود تا فاکتورهایی جهت ارزیابی کیفیت این نظام اموزشی ایجاد شود.بنابراین از اهداف فرعی این پژوهش تبیین معیارها و شاخص های مناسب جهت ارزیابی کیفیت نظام دانشگاه از دور است.با توجه به رویکرد این پژوهش که به شکل سیستمی می باشد نسبت به تبیین شاخص های مناسب جهت ارزیابی ورودی فرایند خروجی و بازخورد سیستم نیز انجام شده است.این مدل می تواند جهت ارتقا نظام اموزش از دور کمک به تخصیص بهتر بودجه اصلاح تشکیلات و چارت سازمانی و نیز اصلاح فرایند امور بکارگیری شود.از جهت دیگر چون این مدل بر اساس مبانی ریاضی پایه ریزی شده که از استحکام لازم برخوردار بوده و از سوی دیگر چنین مدلی با این ویژگی جهت این نظام اموزشی مشاهده نشده است. - پس از بیان مسآله با توجه به اینکه موضوع کیفیت بر نظام اموزش از دور متمرکز است بنابراین پس از مرور کوتاهی بر تاریخچه اموزش عالی و اهداف ان به بررسی مبانی نظری و رویکردهای اموزش از دور پرداخته و سپس ساختار این نظام مورد توجه قرار گرفت.از مهمترین نظریات ارائه شده در اموزش از دور می توان به نظریات 1- پیوستگی محور سیوارت 2- ازاد منش وید مایر 3- ارتباط پاسک 4- مانفرد دلینگ 5- سیستم یادگیری فورسایت اشاره کرد.سپس ساختار یک نظام از دور به این شرح مطرح شد: ساختار کلی یک نظام آموزش از دور مبتنی بر - 1) فعالیت های آموزشی (ارائه دوره ، شرکت در دوره ها ) - 2) فعالیت های پژوهشی (اجرای پروژه های پژوهشی گروهی، پژوهش های آزاد، برگزاری کنفرانس ها ،سمینارها ) - 3) فعالیت های ستادی (پذیرش، ثبت نام، برنامه ریزی آموزشی )(کاهانی،1385ص127) در مرحله بعد اشراف کاملی بر مباحث کیفیت بخصوص در یک نظام اموزش از دور ایجاد شد.این امر با مرور تاریخچه و نظریات کیفیت و همچنین الگوهای ان انجام شد. سه دیدگاه کلی در خصوص ارزشیابی کیفیت نظام آموزش عالی وجود دارند که در ادامه به بررسی آن پرداخته می شود ( قورچیان ، 1373 ص 18 ). 1) دیدگاه شایسته گرایی : در دیدگاه شایسته گرایی، کیفیت دانشگاه یا موسسه آموزش عالی، بر اساس انطباق موسسه یا دانشگاه با هنجارها و استانداردها و شاخص های پژوهشی، تخصصی جهانی و ملی در آموزش عالی ارزشیابی می شود. 2) دید گاه جامعه گرایی : در دیدگاه جامعه گرایی، کیفیت بر اساس میزانی که دانشگاه ها یا موسسات آموزش عالی در قبال جامعه متعهد به عرضه خدمات می گردند و اقدام به بر آورد نیازهای مهم جامعه و افراد آن می نمایند، مورد ارزشیابی قرار می گیرد. 3) دیدگاه فرد گرایی : دیدگاه فرد گرایی، کیفیت دانشگاه یا موسسه آموزش عالی را بر اساس میزان مشارکت و فراهم آوردن تجارب یادگیری و کمک های دانشگاه یا موسسه آموزش عالی در رشد شخصی دانشجویان یا اعضای هیات علمی ارزشیابی می شود. بالاخره در مرحله بعد به گرداوری منابع داخلی و خارجی در خصوص موضوع پژوهش از طریق مطالعات کتابخانه ای و روش های جستجو در وب و مراجعه به مراکز پژوهشی و دانشگاه های داخلی ومرور مقالات مرتبط خارجی پرداخته شد.نتیجه این گرداوری بطور خلاصه در جدول زیر امده است: چین روسیه asia week ca u.k baldrige us. news تعداد دانش آموختگان و اساتید برنده جایزه تعداد پژوهش های انتخاب شده توسط موسسات بین المللی تعداد مقالات چاپ شده تعداد مقالات اندیس شده عملکرد سرانه تعداد پژوهشگران منتخب عملکرد آموزش عملکرد پژوهش دانشکده های خبره دسترسی به منابع فعالیت های موثر اجتماعی فعالیت های بین المللی شهرت دانشگاه گزینش دانشجو هیئت علمی برون ده پژوهشی lc و بودجه دانشجویان کلاس هیئت علمی بودجه و منابع کتابخانه شهرت دانشگاه بودجه سرانه ها (به ابعاد کمی می پردازد) رهبری برنامه استراتژیک دانشجویان، ذی نفعان و تمرکز بازار مدیریت و تجربه و تحلیل اطلاعات تمرکز کارمندان و دانشکده با ایجاد و انگیزه فرآیند مدیریت نتایج بهبود سازمانی شهرت دانشگاه میزان ابقاء هیئت علمی گزینش دانشجو منابع سوئیس نیوزلند کره بازرگان دانشگاه های جهان اسلام دانشکده های پژوهشی ایران شاخص های ارزیابی ایران/انقلاب فرهنگی دانشگاه بهشتی میزان انطباق رشته تحصیلی با مشاغل بازار کار نسبت استاد به دانشجو رضایت دانشجو کیفیت تدریس و محتوای آموزش قابلیت جذب دانشجو یارانه های پژوهش درصد یافتن اولین موقعیت شغلی، کمتر از 4 ماه متوسط ماهیانه حقوق دریافتی اولین شغل در دسترس بودن هیئت علمی توسط دانشجویان، کلاس، مشاور و.. محیط آموزشی، تجهیزات و امکانات متوسط مدت زمان تحصیل درصد حضور دانشجو بیش از زمان متوسط درصد دانشجویان دختر تعداد و درصد دانشجویان خارجی که از استان های غیر دانشگاهی تعداد و درصد دانشجویان که در خارج از استان هستند تعداد دانشجو(در تمامی مقاطع و رشته ها) تعداد امتحانات درجه یارانه دریافتی تعداد فارغ التحصیلان phd کیفیت سمینارها و آزمایشگاه ها درجه بودجه پژوهش یادگیری ایجاد و توسعه با فرآیند تسلط و فهم هماهنگی و پشتیبانی ارزیابی فرآیند ارزیابی و کنترل کیفیت چرخه عمر سازمان و مدیریت مدیریت طراحی های آموزشی – برنامه درسی دانشجویان اساتید پشتیبانی آموزشی، پژوهشی و امکانات سازمان و مدیریت دانشجویان دوره های آموزشی مورد اجرا فرآیند یاددهی – یادگیری دانش آموختگان تقسیم بندی شاخص های درون ده و فرآیند برون ده کیفیت پژوهش و نتیجه آن کیفیت آموزش چشم انداز و نگرش بین المللی تسهیلات تأثیرات اجتماعی - اقتصادی آموزش پژوهش تجهیزات و امکانات شاخص های کلی آموزشی پژوهشی دانشجویی فرهنگی اعتبارات و امکانات هیئت علمی برنامه درسی محیط درونی و بیرونی ارزیابی مستقیم سازمان این پژوهش با توجه به هدفش که به دنبال کشف و استخراج یک مدل ریاضی برای سنجش کیفیت است یک پژوهش اکتشافی و با توجه به کاربردی بودن مدل یک پژوهش کاربردی و نظر به ماهیت ان یک پژوهش توسعه ای است.از سوی دیگر با توجه به روش پژوهش این پژوهش از نوع تاریخی است. جامعه اماری این پژوهش شامل کلیه خبرگان اموزش از دور که دارای مدرک دکتری با حداقل بیست سال سابقه عضو هیات علمی که در سمتهای رییس یا معاون برنامه ریزی و نظارت دانشگاه اموزش از دور یا در سمتهای وزیر یا معاون وزرای اموزش عالی یا اموزش و پرورش حداقل به مدت دو سال بوده اند و همچنین خبرگان امر سنجش و نظارت و ارزیابی اموزش دانشگاهی دارای مدرک دکتری و سابقه بیست سال به بالا بوده اند می باشد. با توجه به محدودیت دسترسی به جامعه اماری نمونه گیری از نوع هدفمند و گلوله برفی بوده است. در این پژوهش برای گرد اوری اطلاعات از روشهای مختلفی استفاده شده است.ابتدا با مطالعه کتابخانه ای نسبت به جمع اوری و مطالعه منابع داخلی و خارجی در حیطه موضوع پژوهش با تاریخچه نظریات رویکردها مدلها و سایر فاکتورهای مرتبط و تلخیص انها اقدام شده است و سپس خلاصه ای از معیارها و شاخص های هر یک از انها در جدولی جمع اوری شد.این عمل با استفاده از گراندد تئوری به این گونه عمل شد که پس از جمع اوری و تلخیص معیارها و شاخص ها به دسته بندی نظام مند انها اقدام و سپس کد گذاری دادهها انجام شد و در سرفصل هایی دسته بندی جدیدی انجام گرفت.پس از ان به روش دلفی نتایج به نظر خبرگان رسید در این مرحله ضمن رفع کمبودهای معیاها و شاخص ها و انطباق با نظام اموزش از دور در کشور دسته بندی ها نیز مورد اصلاح قرار گرفت و مجددا نظر خبرگان جمع اوری شد. در مرحله بعد نسبت به میزان سهم هر معیار بر مقدار کیفیت بر اساس روش تجزیه وتحلیل سلسله مراتبی فازی شده اقدام گردید تا در صد هر معیار و میزان تاثیر هر کدام مشخص شود که این کار نیز با توجه به نظر خبرگان انجام گرفت.در ادامه شاخص های هر معیار و وزن انها به همان ترتیبی که در مورد معیارها انجام شد مورد عمل قرار گرفت. این مدل دارای پنج معیار اصلی که عبارت است از:1- سازمان اهداف و مدیریت 2- استاد 3-دانشجو 4- خدمات و پشتیبانی 5- عوامل بیرونی هر کدام از این معیارها دارای شاخص هایی را جهت تبیین خود دارند.این مدل دارای 261 شاخص است.خلاصه تعداد معیارها و شاخص ها به همراه وزن معیارها در جدول زیر امده است: نام معیار امتیاز (وزن) از 100 تعداد شاخص اهداف، سازمان و مدیریت 28 44 هیئت علمی 24 48 گزینش و پذیرش دانشجو فرآیندهای آموزشی دانش آموختگان 8 8 6 21 39 14 منابع انسانی منابع مالی امکانات سخت افزار فرهنگی و رفاهی 5 4 5 2 10 11 40 8 عوامل بیرونی 10 26 با توجه به رویکرد سیستمی این مدل لذا شاخص ها بر اساس نظریه سیستم به شکل ورودی فرایند خروجی و بازخورد تنظیم شدند.پس تعیین معیارها و شاخص ها مدل مفهومی زیر ارائه شد: در نهایت مدل بر اساس پایه های تئوریک ریاضی شامل توابع چند متغیره مشتقات جزئی و دیفرانسیل بردار گرادیان و ماتریس مشتقات دوم پرداخته و مدل به شکل کلی زیر ارائه شد (1) q = f (m,t,s,l,e) یعنی کیفیت (q) تابعی است از متغیرهای m,t,s,l,e که در ساده ترین صورت می توان یک تابع خطی در نظر گرفت. با توجه به اینکه هر کدام از متغیرها (معیارها) خود به عنوان تابعی از زیر متغیرهای خود (شاخص ها) می باشند، بنابراین تابع کیفیت q متغیری وابسته به متغیرهای شاخص و یک تابع چند متغیره خواهد بود. نظر به اینکه برای هر شاخص (متغیر) وزن (امتیاز) در نظر گرفته شده است، بنابراین هرکدام از متغیرها با وزن های خود در فرمول ها ظاهر می شوند. در ساده ترین شکل یک تابع خطی چند متغیره برای کیفیت در نظر گرفته شد و سپس بر اساس تابع مذکور مقدار کیفیت محاسبه و در ادامه به محاسبه نرخ رشد یا نزول کیفیت پیش بینی مقدار کیفیت و ماکزیمم نمودن تابع هدف ونیز تاثیرات متقابل متغیرها(معیارها) صورت گرفت. در انها نیز ویژگی مدل ارائه شده ومقایسه ان با سایر مدلها انجام شده است.