جغرافیای تاریخی و تقسیمات اداری آتورپاتگان(آذربایجان) دوره ساسانی براساس منابع مکتوب و داده های باستان شناسی

در این پژوهش سعی شده تا مدارک پراکنده ای را که تاکنون از منطقه آذربایجان مربوط به دوره ساسانی بدست آمده را به طور یکجا ارائه دهد و به تحلیل و بررسی آنها بپردازد. هدف اصلی مشخص نمودن تقسیمات اداری و نام مکان هایی است که در منابع دوره ساسانی بخصوص منابع نوشتاری مانند کتیبه ها، مهرها و ... آمده است . باتوجه به مطالب ارائه شده در رساله حاضر در می یابیم که حدود آتورپاتگان در زمان ساسانیان(که از شرق به گیلان، از جنوب شرقی به مادستان، از جنوب به آسورستان، از غرب به نود ارد خشیرگان و از شمال به ارمنستان و اران محدود می شد) تقریبا همان حدود فعلی است که ما از استان های امروزی واقع در شمال غربی ایران(اردبیل، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی) می شناسیم همچنین اغلب منابع جغرافیایی قرون اسلامی، رود ارس را مرز شمال آذربایجان ذکر کرده اند چیزی که امروز نیز شاهد آن هستیم . اوضاع سیاسی و اداری آذربایجان دوره ساسانی به دلیل هم مرز بودن با ارمنستان و کشمکش های روی داده در این نواحی و همچنین قرار گرفتن یکی از مهمترین کانون های مذهبی ساسانیان یعنی همان آتشکده آذرگشنسب در ایالت مذکور دارای اهمیت است. اعتقاد به اینکه زادگاه زرتشت پیامبر در آذربایجان بوده و یکی دانستن تعدادی از نام مکان های اساطیری با مناطقی در آذربایجان که در دوره ساسانی اتفاق افتاد، همچنین بدست امدن مهرهایی از مناصب اداری- مذهبی مانند: مغ، موبد و مدافع درویشان و دادور میتواند نشان دهنده نقش والای مذهبی آتورپاتگان در زمان حکومت ساسانیان باشد. مهرهای دیگری از آمارگر آتورپاتگان، شهراب آتورپاتگان و فرماندار آتورگشنسب بدست آمده است . آثار و مدارک بدست آمده کنونی تعداد اندکی از مناصب و تقسیمات اداری آتورپاتگان را در اختیار ما قرار می دهند که بخاطر مطالعات اندک و فعالیت های باستان شناسی است که به کندی درمورد این ایالت مهم ساسانی انجام میگیرد .