تحلیل توزیع فضایی- مکانی فضاهای آموزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی(gis)، مطالعه موردی: منطقه 3 شهرداری زاهدان

چکیده: رشد جمعیت شهرها و پیشی گرفتن آن بر میزان فضاهای خدماتی و نیز توزیع نامناسب خدمات و عدم مکان گزینی صحیح آن ها، از نتایج منفی افزایش جمعیت به شمار می رود. در واقع، عدم هماهنگی روند رو به افزایش تعداد دانش آموزان با برنامه ریزی جمعیتی از یک طرف و محدودیت منابع مالی در بخش آموزش و پرورش، نبود برنامه ریزی، کمبود زمین مناسب، عدم استفاده از تخصص برنامه ریزان شهری و توانمندی های سیستم اطلاعات جغرافیایی از طرف دیگر، باعث گردیده است تا مکان یابی در اکثر فضاهای آموزشی اعمال نگردد که حاصل آن پدید آمدن مشکلات زیادی از قبیل عدم دسترسی بهینه دانش آموزان به فضاهای آموزشی، همجواری با کاربری های نامطلوب و در نتیجه افت کیفیت تحصیلی دانش آموزان، صرف هزینه اضافی برای رفت و آمد، اتلاف وقت و ... می باشد. محدوده مورد مطالعه در این تحقیق، منطقه 3 شهرداری زاهدان می باشد که با توجه به محرومیت نسبی این منطقه از لحاظ برخورداری از خدمات شهری به خصوص فضاهای آموزشی انتخاب گردیده است. لذا به بررسی و ارزیابی فضاهای آموزشی مطابق با معیارها و استانداردهای برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، و سپس به تدوین الگوهای علمی مکان یابی این فضاها در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) و به کمک توانمندی های این نرم افزار پرداخته شد. نتایج حاصل از تحلیل وضعیت موجود فضاهای آموزشی در مقاطع مختلف تحصیلی واقع در منطقه 3 شهرداری زاهدان، نشان داد که این فضاها از توزیع فضایی موزون در منطقه برخوردار نبوده و شعاع دسترسی مطلوب بخصوص در سطوح پیش دبستانی و دبستان مراعات نگردیده است. همچنین همجواری این فضاها نیز به نحو مطلوب نمی باشد به طوری که به عنوان مثال، حدود 20 درصد از مدارس در حریم معابر شریانی واقع شده است. مطالعات نشان می دهد که برخی از محلات با کمبود فضاهای آموزشی در سطوح مختلف تحصیلی مواجه است که در این میان، محله بابائیان محروم ترین محله محسوب می گردد. همچنین بیشترین نیاز فضاهای آموزشی مربوط به سطوح پیش دبستانی و دبستان است. در این تحقیق پس از ارزیابی و تحلیل وضع موجود، با تلفیق لایه های مورد نیاز و وزن دهی آن ها به کمک مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی (ahp) و در محیط gis، مکان های بهینه جهت استقرار مدارس بر حسب نیاز محلات پیشنهاد و جانمایی گردید. واژگان کلیدی: فضاهای آموزشی، تحلیل فضایی، سیستم اطلاعات جغرافیایی، منطقه 3 شهرداری زاهدان