بررسی ماهیت حقوقی متولیان وقف در حقوق ایران

چکیده : اصولاً نهاد وقف می تواند یک سنت اثر گذار در تعاملات اجتماعی باشد ، ولی متأسفانه و بنابه دلایل مختلف با اقبالی مناسب از سوی حقوقدانان و فقهای ما روبرو نگردیده است و آنگونه که لازم بوده به جنبه های مختلف آن پرداخته نشده است ، بطوریکه در کتب فقهی اکثر فقها در انتهای مباحث مربوط به وصیت به صورت گذرا و کوتاه به آن اشاره شده و قانونگذار نیز در هنگام تدوین قانون مدنی التفاتی شایسته به مباحث آن ننموده است. تدوین قوانین و آیین نامه ها مستقل نیز از سال 1313 تا کنون در مورد وقف ، کلی نگر ، مجمل و دارای ایرادات و اشتباهاتی می باشند و با توجه به غلبه ماهیت فقهی در وقف قانونگذاردر هنگام تدوین قوانیین مرتبط با آن بیشتر متکی به استفتائات و یا نظریات مشورتی بوده است . مع الوصف ،ابطال مواد متعددی از همین قوانین و آیین نامه های از سوی هیات عمومی دیوان عالی کشور و دیوان عدالت اداری در حال حاضر به سردرگمی بیشتر و ایجاد اختلاف سلایق و برداشتهای متفاوت و گاهی سوء استفاده هایی شده است. که این مواردرا می توان یکی از دلایل عدم استقبال خیرین و عدم گرایش مردم به مقوله وقف در سالهای اخیر دانست. لذا سعی بر آن شده که در این تحقیق با طرح پرسشهای بنیادی در خصوص ماهیت یکی از ارکان مهم در نهاد وقف یعنی متولی ،سعی در رسیدن به تعریف نسبتاً جامعی از ماهیت متولی شده است و استفاده از مقایسه سایر ماهیتهای مشابه با متولی در این تحقیق ؛ استفاده ی قانونگذاراز این روش جهت جعل ماهیت متولی در قوانین و آیین نامه های مرتبط با وقف و موقوفات بوده است .بطور مثال: - هر موقوفه دارای شخصیت حقوقی است و متولی یا سازمان حسب مورد نماینده آن می باشد. - هر گاه واقف برای اداره کردن موقوفه ترتیب خاصی معین کرده باشد متولی باید به همان ترتیب رفتار کند. اگر ترتیبی قرار نداده باشد متولی باید راجع به تعمیر و اجاره و جمع آوری منافع و تقسیم آن به مستحقین و حفظ موقوفه و غیره مثل وکیل امینی عمل نماید. کلیه مباشران موقوفات مذهبی اعم از متولی و ناظر و امنا و مدیران و امنای موسسات و بنیادهای خیریه مذکور در این قانون در حکم امین می باشند و ....... و غیره..... لذا بنظر می رسد برای دستیابی به تعریفی کاربردی از متولی ، بررسی هر یک از ماهیتها حقوقی مشابه و مقایسه و پیدا کردن وجوه افتراق و اشتراک این ماهیتها با متولی می تواند مثمرثمر باشد. در نتیجه پس از طرح پرسشها و فرضیات تحقیق ابتدا با تشریح نهاد وقف بر اساس قوانین و موازین شرعی موجود پرداخته و سپس با همین روش تعاریف موجوداز متولی طبق موازین قانونی و شرعی را بیان نموده و در ادامه با تشریح و مقایسه ماهیت سایر اشخاص حقوقی مشابه و بررسی شرایط تشکیل و ماهیت این اشخاص سعی شده تا از این روش به تصویر روشن تری از ماهیت متولی برسیم زیرا تعریف حقوقی مفاهیم به ویژه مفاهیم حقوقی و فقهی از جهات گوناگون دشوار است ، با این وصف جهت روشن شدن بحث ناگریز از تعریف مطالب مورد بحث هستیم.