یک رویکرد نئوفرمالیستی به اکران صفحه:مطالعه موردی فیلم "2001: یک ادیسه فضایی"

امروزه با گسترده شدن واژه متن به هر آنچه که مورد خوانش قرار می گیرد، (چه در زندگی روزمره و چه در اشکال داستانی و هنری از قبیل فیلم، نمایش و غیره) ترجمه نیز عرصه وسیعتری پیدا کرده است. پژوهش حاضر بر آن است توضیح دهد تا چه اندازه روشها، شرایط و محدودیت های اقتباس آنگونه که مونا بیکر در دانشنامه مطالعات ترجمه خود توصیف کرده است، می توانند بین نظامهای نشانه ای گوناگون که به لحاظ ماهیت و ساختار تفاوتهای عمده ای با یکدیگر دارند، (نظیر داستان کوتاه و فیلم) صادق باشند. مطالعه موردی ما اقتباس سینمایی داستان کوتاه علمی-تخیلی "گواه ابدیت" است. آرتور سی کلارک این داستان را در سال 1948 نوشته بود و داستان وی بیست سال بعد دستمایه ساخت فیلم فلسفی "2001: یک ادیسه فضایی" قرار گرفت که در سال 1968 استنلی کوبریک آن را کارگردانی کرد. این پژوهش با استفاده از مدل تحلیلی صورتگرایی نو در مطالعات سینما که کریستین تامپسون آن را معرفی نمود، رویکرد میان رشته ای به فرآیند اقتباس دارد و فیلم را به عنوان محصول عمل اقتباس و مراحل ساخت آن را به عنوان فرآیند اقتباس مورد بررسی قرار می دهد. در این راستا عناصر بصری فیلم "2001: یک ادیسه فضایی" محور بررسی را تشکیل می دهند، بدین ترتیب که نشان می دهیم چگونه برای نوشته های داستان کوتاه طی ساخت فیلم معادل یابی بصری انجام شده و چه مشکلاتی در این راستا فراراه مترجم (فیلمساز) وجود داشته اند. خواهیم دید که چگونه فرم سینمایی مستقل از زبان با مخاطب خود ارتباط برقرار می نماید. علاوه بر آن نظر به فاصله زمانی زیاد میان خلق متن اولیه و اثر فیلمی نهایی و تفاوتهای فراوانی که میان این دو موجود است درخواهیم یافت که در واقع متن نهایی ترجمه متنی میانجی (رمان راز کیهان یا همان 2001: یک ادیسه فضایی) است که به موازات تولید فیلم توسط نویسنده داستان کوتاه اولیه و فیلمساز نگاشته شده است. با تکمیل نتایج حاضر با یافته های نظیر در حوزه مطالعات خواهیم دید ممکن است متنی میانجی، فاصله عظیم میان متون مبدا و مقصد یک ترجمه میان نشانه ای را پر نماید. در نهایت به عنوان نتیجه ای از این پژوهش مشخص می شود که در طی این فرآیند اقتباس دو مرحله ای متن اولیه روز آمد شده، بسط داده شد و نظر به اینکه هزینه فراوانی صرف ساخت فیلم شده بود، عناصری برای جذابتر و مخاطب پسند تر کردن اثر نیز بدان افزوده شد. مفاهیم قدیمی و یا نا مناسب موجود در داستان کوتاه اصلی حذف گردیدند و علم و هنر و صنعت و الهام دست به دست هم دادند تا اثری ماندگار در تاریخ سینما خلق گردد. این اثر ترکیب بدیعی از دو ژانر علمی-تخیلی و حماسی (البته بهتر است بگوییم فلسفی) است مفاهیم عمیق فلسفی خود را در فرم پیچیده و خیره کننده خود گنجانده است.