بررسی اثربخشی آموزش مهارتهای سخت رویی برافزایش مهارتهای کنارآمدن دربین دانش آموزان دختر دوره متوسطه در شهر تهران

مقدمه موقعیتهای فشارزا همواره میتوانند بر میزان توانایی افراد در کنار آمدن با شرایط گونا گون موثر باشد. انسان ناگزیر است تا برای کنارآمدن باپیامدهای ناشی از فشارهای زندگی به جستجوی راهکارهای موثرتری باشد.ازاین رو وجود سبکهای شناختی یا کسب صفاتی که بتواندشدت عوامل فشارزای زندگی را کاهش دهند اهمیت ویژه می یابد بررسیها نشان می دهد که مردم هنوز از مهارتهای لازم برای برخورد با تغییرات و تحولات شخصی، اجتماعی و جهانی برخوردار نیستند. نحوه ی کنار آمدن فرد با رویدادها ی استرس زا از عوامل تعیین کننده در حفظ سلامتی می باشد. پژوهشگران با بررسی افرادی که در مقابل تغییرات وابسته به زندگی مقابله کرده اند وشاد وسلامت باقی مانده اند،دریافتند که این افراد ویژگیهایی دارند که آنها را از دیگران متمایز می کند. این ویژگی ها عبارتند از احساس نیرومند هدف شخصی، احساس کنترل،نگرش قابل انعطاف وباز،که مجموعاًتحت عنوان سخت رویی معرفی شده است.افراد می توانند با یادگیری وتقویت سخت رویی در خود،نیروی شخصی خودرا توسعه بخشند تا بهتر قادر باشند با فشارها روبرو گشته وبرآن پیروز شوند. بیان مسأله سخت رویی یکی از متغیرها یی است که بر رابطه ی استرس و کنار آمدن تاثیر می گذارد. سخت رویی درسالهای اخیر توجه محققان را به خود جلب کرده است وآن را به عنوان یک منبع درونی که تعدیل کننده اثرات استرس بر سلامت جسمی وفکری است در نظر گرفته اند. سخت رویی ویژگی شخصیتی پیچیده ای است که از سه مولفه ی چالش ،کنترل و تعهد تشکیل شده است.فردی که میزان خصیصه ی چالش در او بیشتر است رویداد های زندگی را به منزله ی فرصتی برای پویایی و سازگاری مجدد تلقی می نماید. فردی که مولفه ی کنترل در او زیاد است احساس تاثیر گذاری بر جریان زندگی خویش دارد و غالبا خود را در تغییر و دگرگونی شرایط توانا و مسئول می بیند.فردی که از تعهد بیشتری برخوردار است ، نه تنها خود را واجد ارزش می بیند، بلکه در زندگی به چیزهای بسیار با ارزشی معتقد است که اهمیت و معنای زیستن را برای وی برجسته می سازند. کنار آمدن به فرایند مهار کردن ناهماهنگی ادراک شده بین ملزومات و منابع از یک موقعیت استرس زا گفته می شود.افراد در کنار آمدن با رویدادهای دشوار زندگی از دو شیوه مسأله مدار و یا هیجان مدار استفاده می کنند. در نوع اول کنارآمدن متمرکز برمسأله: سعی بر تغییر یا حذف منبع فشار دارد لذا با پیامدهای عینی ومحسوس یک مشکل ارتباط دارد تا خود موقعیت فشار آور. در نوع دوم کنارآمدن متمرکز بر هیجان : پاسخ هایی را شامل می شود که هدف آن کنترل هیجانات برانگیخته شده توسط عامل فشارآور میباشد. پس با توجه به موارد ذکر شده احتمالا آموزش مبتنی بر مبانی نظری سخت رویی می تواند درافزایش مهارتهای کنارآمدن موثر باشد که پژ‍وهش حاضر همین موضوع را پیگیری می کند.بدین ترتیب سوال اصلی پژ‍وهش این است که:آیا آموزش سخت رویی درافزایش مهارتهای کنار آمدن دانش آموزان موثر است؟ اهمیت وضرورت پژوهش بخش عمده ی پژوهش ها در مورد سخت رویی به بررسی تاثیر آن بر سلامت جسمانی، اختصاص داشته و پژوهش های چندانی نقش سخت رویی را در قلمرو گرایشهای عاطفی و هیجانی مورد وارسی قرار نداده اند. اشخاصی که سخت رویی بالاتری دارند بهتر با راهبردهای انطباقی به طور فعال کنار می آیند و فشار روانی خود را کنترل می کنند. اگر افراد آمادگی مواجه شدن با این محرکها را نداشته باشند، دچار تنش می شوند لذا بهره وری از نتایج این گونه پ‍‍ژوهش ها می تواند در کاهش هزینه ها و عواقب ناشی از استرس بسیار مفید باشد. با توجه به اینکه شیوه هایی که افراد با سخت رویی بالا به کار می برند امکان برخورد موثر و سازنده را با موانعی که در راه رسیدن به اهدافشان دارند،افزایش می دهد. همچنین پژوهش ها نشان می دهد که سخت رویی بالا در افراد می تواند کمک زیادی به آنها در جهت افزایش توان کنار آمدن آنها با مشکلاتشان نماید. پس طراحی و اجرای پژوهش هایی که راههای پرورش حس خود آگاهی،هدفمندی،مسئولیت پذیری ،برخورد منطقی با مسایل و انتخابهای آگاهانه را در افراد به خصوص نوجوانان بیابد تا بتوانند بطور سازنده ،با مشکلات حال و آینده روبرو شوند، آنها را حل کنند و یا با آنها کنار آیند و انسانهای شاداب و سالم باشند،از اولویت و اهمیت ویژه برخوردار است. اهداف پژوهش تعیین اثربخشی آموزش مهارتهای سخت رویی برافزایش مهارت های کنارآمدن دانش آموزان. تعیین اثربخشی آموزش مهارتهای سخت رویی بر مهارت های کنارآمدن مسئله مدار دانش آموزان. تعیین اثربخشی آموزش مهارتهای سخت رویی برمهارت های کنارآمدن هیجان مدار دانش آموزان فرضیه های پژوهش آموزش مهارتهای سخت رویی برافزایش مهارت های کنارآمدن موثراست. آموزش مهارتهای سخت رویی بر مهارت های کنارآمدن مسئله مدارموثراست. آموزش مهارتهای سخت رویی برمهارت های کنارآمدن هیجان مدارموثراست. تعاریف مفهومی وعملیاتی متغیرها تعریف نظری مهارتهای کنار آمدن: آن دسته از از فعالیتهای شناختی ورفتاری هستند که به منظورکاهش اثرات استرس به کار گرفته می شوند. کنارآمدن متمرکز برمسأله: سعی بر تغییر یا حذف منبع فشار دارد لذا با پیامدهای عینی ومحسوس یک مشکل ارتباط دارد تا خود موقعیت فشار آور. کنارآمدن متمرکز بر هیجان : پاسخ هایی را شامل می شود که هدف آن کنترل هیجانات برانگیخته شده توسط عامل فشارآور میباشد(موس وبیلینگز،1982). تعریف نظری سخت رویی: سخت رویی مجموعه ای از ویژگی های شخصیتی که به عنوان منبع مقاومتی در برابر رویدادهای استرس زای زندگی عمل میکند و دارای سه مولفه تعهد،کنترل وچالش است. کوباسا (1982) تعاریف عملیاتی مهارت های کنارآمدن: در این پژوهش مهارتهای کنارآمدن نمره ای است که آزمودنیها از پرسشنامه مهارتهای کنار آمدن به دست می آورند. کنار آمدن مسئله مدار: دراین پژوهش کنار آمدن هیجان مدار نمره ای است که آزمودنیها از نمرات اخذ شده در طبقه مربوطه از طریق پرسشنامه مهارتهای کنار آمدن به دست می آورند. کنار آمدن هیجان مدار: دراین پژوهش کنار آمدن هیجان مدار نمره ای است که آزمودنیها از نمرات اخذ شده در طبقه مربوطه از طریق پرسشنامه مهارتهای کنار آمدن به دست آورند. سخت رویی: نمره ای که آزمودنیها از مقیاس بررسی دیدگاههای شخصی کوباسا به دست می آورند به عنوان تعریف عملیاتی سخت رویی تلقی می شود. طرح پژوهش طرح پژوهش حاضرازنظرهدف کاربردی وازنظرروش یک طرح نیمه آزمایشی ازنوع طرح پیش آزمون وپس آزمون باگروه گواه می باشد t x t t t جامعه آماری کلیه دانش آموزان دخترمقطع متوسطه ،منطقه 6آموزش پرورش شهر تهران که درسال تحصیلی( 89-88)مشغول به تحصیل بودند. حجم نمونه نمونه تحقیق حاضر را 40 نفر از دانش آموزان تشکیل دادند که پس از اجرای مقیاس دیدگاههای شخصی کوباسا وآزمون مهارتهای کنارآمدن(مقابله ای)، 40 نفر از افراد با نمره ی کم در آزمون دیدگاههای شخصی انتخاب در دوگروه آزمایش وگواه (در هر گروه 20نفر قرارگرفتند. روش نمونه گیری روش نمونه گیری مورد استفاده در تحقیق نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای است. ابتدا از بین دبیرستانهای منطقه 6تهران دو دبیرستان به صورت تصادفی انتخاب شد.سپس ازبین کلاسها،7کلاس به طور تصادفی انتخاب گردید(جمعا120نفر). پس از اجرای پرسشنامه ها ونمره گذاری آنها،از هرمدرسه یک لیست به ترتیب افزایش نمره آزمون سخت رویی تهیه شد وبه روش همتا سازی 40نفر باکمترین نمره درآزمون سخت رویی (20نفر ازهر لیست )انتخاب شدکه به صورت تصادفی دردو گروه آزمایش وگواه قرار گرفت . ابزارهای اندازه گیری بررسی دیدگاههای شخصی کوباسا(1984)که در سال1372 توسط قربانی به فارسی ترجمه شده است و سخت رویی رادرافراد در سه مولفه تعهد ،چالش ،کنترل وسخت رویی کلی می سنجد. پرسشنامه مهارتهای کنار آمدن(زینل خانی، 1385) که افرادرادر دو حوزه ی کنارآمدن مسأله مداروکنارآمدن هیجان مدارمی سنجد. روایی وپایایی پرسشنامه مهارتهای کنارآمدن ضریب پایایی از طریق روش آلفای کرانباخ 87/0 محاسبه شده است. با استفاده از روش آلفای کرنباخ ضریب پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر 81% بدست آمد. ضریب پایایی به روش باز آزمایی و با تاکید برفرمول تصحیح اسپیرمن– بروان 93/0 بدست آمده که نشان دهنده پایایی قابل قبولی می باشد. روایی سازه ی پرسشنامه با تاکید بر ملاک نظری است ونه تنها از نظریه های موجود استفاده شده بلکه طیف وسیعی از ابزارهای اندازه گیری در آن عنوان گردیده است وشاخص سازی وحتی خرده مقیاس بندی نیز بر مبنای مطالعات نظری انجام گرفته است. روایی وپایایی پرسشنامه سخت رویی با استفاده از روش آلفای کرنباخ پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر برای مولفه های تعهد ،کنترل ،چالش وسخت رویی کل به ترتیب 75/0 ،69/0 ،55/0 ،78/0 بدست آمد. همبستگی پرسشنامه با سایر پرسشنامه های مفصل تر سخت رویی از جمله مقیاس تفصیلی سخت رویی89% به دست آمده است وبا مقیاس های فرعی آسیب شناختی پرسشنامه mmpi بین 116/0 تا539/0 به دست آمد. که این همبستگی تاییدی بر روایی پرسشنامه دیدگاههای شخصی کوباسا است. روش تجزیه و تحلیل داده ها به منظورتجزیه وتحلیل نتایج این پژوهش از روشهای آمار توصیفی جدول توزیع فراوانی،درصد، میانگین ،انحراف استاندارد هم چنین از روشهای آمار استنباطی تحلیل کوواریانس برای آزمون فرضیه ها استفاده شده است. فصل چهارم:تجزیه وتحلیل داده ها شاخصهای آمار گروه فراوانی درصد آزمایش 20 50 گواه 20 50 مجموع 40 100 بخش اول:آمارتوصیفی توزیع فراوانی داده ها بنا بر اطلاعات جدول حاصله، تعداد دانش آموزان گروه آزمایش وگواه با هم برابر بودند. جدول (3-4): مقایسه میانگین وانحراف معیارنمرات پیش آزمون وپس آزمون کنارآمدن در دو گروه آزمایش وگواه پس آزمون پیش آزمون شاخص های آماری گروه ا نحراف معیار میانگین انحراف معیار میانگین 55/4 90/164 58/6 05/141 آزمایش 59/6 24/141 02/7 40/141 گواه همانگونه که در جدول (3– 4) مشاهده می گردد ، میانگین نمره کنارآمدن در دو گروه آزمایش وگواه در مرحله پیش آزمون تقریبا برابرمی باشد اما در پس آزمون میانگین گروه آزمایش بیشتراز گواه می باشد که نشان دهنده این است مهارت کنار آمدن در گروه آزمایش افزایش یافته است. با توجه به نتایج جدول( 3-4)، این تفاوت می تواند ناشی از آموزش مهارت های سخت رویی باشد. بخش دوم:آماراستنباطی فرض همگنی واریانس ها سطح معناداری درجه آزادی درون گروهی درجه آزادی بین گروهی آماره لوین 13/0 38 1 4 41/0 38 1 69/0 09/0 38 1 9/2 چون f مشاهده شده برای آزمون لوین در سطح 05% ?p کوچکتر از f جدول است تفاوت معناداری را بین واریانس ها نشان نمی دهد، بنابراین فرض صفر یعنی فرض همگنی واریانس ها پذیرفته می شود جدول(4-4): نتایج تحلیل کوواریانس تأثیر آموزش مهارتهای سخت رویی بر افزایش مهارتهای کنارآمدن سطح معناداری مقدارf میانگین مجذورات درجه آزادی مجموع مجذورات منبع 000/0 27/136 43/2942 1 43/2942 گروه اطلاعات جدول نشان دهنده آن است که آموزش مهارت های سخت رویی در افزایش مهارت کنارآمدن دردوگروه آزمایش و گواه، تفاوت معناداری را ایجاد کرده است. بنابراین، فرضیه مذکور با 95% اطمینان تایید می شود. جدول(7-4): نتایج تحلیل کوواریانس تأثیر آموزش مهارتهای سخت رویی برکنارآمدن مسأله مدار سطح معناداری مقدارf میانگین مجذورات درجه آزادی مجموع مجذورات منبع 000/0 55/75 3/2250 1 3/2250 گروه اثر گروه معنادار بوده واین نشان دهنده آن است که آموزش مهارت های سخت رویی در مهارت مسأله مدار دردوگروه آزمایش و گواه، تفاوت معناداری را ایجاد کرده است. بنابراین، فرضیه مذکور با 95% اطمینان تایید می شود. جدول(10-4): نتایج تحلیل کوواریانس تأثیر آموزش مهارتهای سخت رویی بر کنارآمدن هیجان مدار سطح معناداری مقدارf میانگین مجذورات درجه آزادی مجموع مجذورات منبع .34/0 .93/0 50/54 1 50/54 گروه نتایج تحلیل کواوریانس نشان می دهد fمشاهده شده درسطح05/0 ? ? تفاوت معناداری بین میانگین نمرات پس آزمون مهارت هیجان مدار دانش آموزان گروه آزمایش وگواه نشان نمی دهد، بنابراین اثر گروه معنادار نیست. این نشان دهنده آن است که مهارت های سخت رویی در مهارت هیجان مدار دردو گروه آزمایش و کنترل، تفاوت معناداری را ایجاد نکرده است. بنابراین، فرضیه مذکور با 95% اطمینان رد می شود. فصل پنجم:بحث ونتیجه گیری فرضیه اول پژوهش: آموزش مهارتهای سخت رویی برافزایش مهارتهای کنارآمدن دانش آموزان موثراست. با توجه به داده های فصل چهارم میانگین نمرات کنارآمدن آزمودنی های گروه آزمایش، در پس آزمون به طور معناداری بیشتر از پیش آزمون این دانش آموزان بوده است بنابراین اثر گروه معنادار بوده واین نشان دهنده آن است که آموزش مهارت های سخت رویی در مهارتهای کنارآمدن دردوگروه آزمایش و گواه، تفاوت معناداری را ایجاد کرده است. بنابراین، فرضیه مذکور تایید می شود. تحقیقات همسو آریس، جود کینز وکینز(2005)، دریر(2004)، هانتون، نیل، لینه(2002)، ارورکه(2004)، مدی(2002)، گلبی وشیرد(2007) فورد(2000)، کریستین(1992) ، اورباچ وهمکاران(1996) آلفرد واسمیت(1989)، یاگانا(1990) . فیضی(1381) جمهری(1381) پاینده(1384) قاسمی(1385)، جعفری(1385)، زارع(1382)، یوسفی(1387)، عسگری(1381)، هرندی(1382)، میرحسینی(1384)، رشیدی(1386)، طیبی(1386) . فرضیه دوم پژوهش : آموزش مهارت های سخت رویی بر مهارتهای کنارآمدن مسئله مدار موثراست. میانگین نمرات کنارآمدن مسئله مدار آزمودنی های گروه آزمایش، در پس آزمون به طور معناداری بیشتر از پیش آزمون این دانش آموزان بوده است بنابراین اثر گروه معنادار بوده واین نشان دهنده آن است که آموزش مهارت های سخت رویی در مهارت مسأله مدار دردوگروه آزمایش و گواه، تفاوت معناداری را ایجاد کرده است. بنابراین، فرضیه مذکور با 5اطمینان تایید می شود. تحقیقات همسو کارن ون دام وآنتونی،گیلارد(2010) بارتون وهمکاران(2008(، 2009)، بیزلی وهمکاران(2003)، دولن وآدلر(2006)، هیستد وهمکاران(2009)، مدی(2002)، کراولی وهمکاران(2003)،کول وهمکاران(2006)، فلورین وهمکاران(1995) اصغرنژاد، قرائی، محمدی(2008) کوباسا، براو،مدی، ایکوس(2006) ویلیامز و وایب(2004) کوالیز، کاتلین، روسل، دانیل-وی(2002) مدی(2002) الیوت، تیموتی(2000) فیاضی، نائلی، نشاط دوست(2002)،بشارت(2007) کلی(1994 )، کلی ودیگران(1999)،گراس(1994)، هانتون، اوانز، نیل(2002) نواک(1982). فرضیه سوم پژوهش: آموزش مهارتهای سخت رویی بر مهارتهای کنارآمدن هیجان مدار موثر است. میانگین نمرات کنارآمدن هیجان مدار آزمودنی های گروه آزمایش، در پس آزمون و پیش آزمون تفاوت معناداری ندارد، در نتیجه اثر گروه معنادار نیست. این نشان دهنده آن است که مهارت های سخت رویی در مهارت هیجان مدار دردو گروه آزمایش و کنترل، تفاوت معناداری را ایجاد نکرده است. بنابراین، فرضیه مذکور رد می شود. پژوهشهای همسو کوالیز، کاتلین، روسل، دانیل-وی(2002) ویلیامز و وایب(2004) چان(2000) بویله وهمکاران(1991). عبداللهی، فراهانی و ابراهیمی(2008). خرمیان، مباشری و همکاران(2008) کدیور و زاهدی(2007) فیاضی، نائلی، نشاط دوست(2002)، بشارت(2007).گودرزی(1380) پیشنهادات پژوهشی بررسی میزان اثربخشی سخت رویی خانوادگی درپرورش خلاقیت کودکان. زمینه پژوهش برای بررسی ارتباط سخت رویی و مولفه های بیشماری فراهم است.برخی مقوله های پیشنهادی عبارتند از : رابطه سخت رویی با موفقیت در ورزش، مهارت روان درمانی، توفیق در تدریس، تحمل داغدیدگی، بازاریابی وکلیه مشاغل خدماتی از جمله زمینه های پیشنهادی به شمار می آیند. انجام پژوهشهایی در زمینه چگونگی شکل گیری سخت رویی پیشنهادات کاربردی برگزاری کارگاههای آموزش مهارتهای کنارآمدن برای دانش آموزان (به منظور آشنایی با مهارتهای کنارآمدن موثر و کارامد و کاهش استفاده از مهارتهای کمتر موثر وناکارامد.) برگزاری کارگاههای آموزش سخت رویی برای دانش آموزان وسایر مقاطع و مناطق (با توجه به اهمیت آن در کنارآمدن با موقعیتهای پر استرس تحصیلی ونهایتا دستیابی به موفقیت تحصیلی). برگزاری کارگاههای آموزش سخت رویی برای والدین دانش آموزان به منظور افزایش این مهارت در والدین (با توجه به اینکه هر سه مولفه سخت رویی(تعهد، کنترل، چالش) در خانواده صورت می گیرد) محدودیت ها عدم کنترل رخ دادهای همزمان با تحقیق