نوع شناسی دوسوگرایی(دوگانگی) جامعه شناختی در سفرنامه های خارجی عصر قاجار

چکیده: اگر نیک بنگریم، شاهد آنیم که امروزه دوسوگرایی و بعضا چندگانگی، ارکان مختلف زندگی ما انسانها را در بر گرفته است و باعث ایجاد مسائل اجتماعی قابل پژوهش شده است.در ریشه یابی ای که در خصوص بسیاری از مسائل کنونی، به عمل می آوریم، بررسی گذشته تاریخی را ارزنده ترین راهگشا می یابیم ،به این ترتیب، پژوهش فوق در راستای کشف خاستگاه مسئله دوسوگرایی دوران کنونی، بررسی دوسوگرایی( دوگانگی) در دوران قاجار را موثر دانسته و بر پایه این فرض: " نوع شناسی دوسوگرایی(دوگانگی) جامعه شناختی در سفرنامه های خارجی عصر قاجار" مورد پژوهش قرار داده؛جامعه آماری این پژوهش ، کلیه سفرنامه های نوشته شد به دست انگلیسیانی است که در دوره قاجار به ایران سفر کرده اند.، از این میان 34 جلد با روش نمونه گیری هدفمند به عنوان نمونه پژوهش انتخاب گردیده. به دلیل قلت پژوهش در خصوص دوسوگرایی، پژوهش حاضر با رویکرد روشی نوع شناسی ، انواع دوسوگرایی روان شناختی و جامعه شناختی را با تکنیک بررسی اسناد تاریخی و تکنیک تحلیل محتوا مورد شناسایی و دسته بندی قرار داده است . دستاوردهای حاکی از آن است که: از میان 6 نوع دوسوگرایی(دوگانگی) جامعه شناختی و روانشناختی، همه انواع به جز نوع 3 در دوران قاجار در سفرنامه های این دوره دیده شده است.بیشترین موارد مشاهده شده دوسوگرایی جامعه شناختی به نوع 5 برمیگردد که برون داد آن، "رفتار منحرفانه"،( دوسوگرایی روانشناختی) است .در بررسی دوسوگرایی جامعه شناختی و روانشناختی(نوع 5 و 6) در میان پایگاه و طبقات پایگاه ایرانیان و طبقه بالا دارای بالاترین میزان بوده اند؛ در میان عرصه های مختلف نیز بالاترین میزان وجود دوسوگرایی (نوع 5 و 6) در عرصه فرهنگی –سیاسی در سفرنامه های این دوره بوده. وجود دوسوگرایی در دوران هر یک از پادشاهان قاجار مورد بررسی واقع شده است که دوران ناصرالدین شاه قاجار و سپس فتحعلی شاه قاجار بالاترین میزان دوسوگرایی (نوع 5 و 6 )در سفرنامه ها را به خود اختصاص داده اند.در تحلیل نهایی ، ویژگی های خاص ساختار اجتماعی دوران قاجار، عاملی در ایجاد فرضیه هایی در زمینه شکل گیری دوسوگرایی (دوگانگی)جامعه شناختی و روانشناختی بوده است. در نهایت سفرنامه نویسان انگلیسی عصر قاجار ، بیش از همه شاهد نوع 5 و 6 دوسوگرایی در عرصه فرهنگی- سیاسی و در میان طبقه بالا جامعه قاجاری بوده اند. کلمات کلیدی: دوسوگرایی جامعه شناختی(دوگانگی)،دوسوگرایی روانشناختی ، نوع شناسی مرتون، پایگاه و نقش ،عرصه، ساختار اجتماعی ،دوران قاجار،سفرنامه های انگلی