اثر تنش دمای پایین بر برخی شاخص های فیزیولوژیکی گیاهچه ژنوتیپ های مختلف برنج در استان خوزستان

برنج (oryza sativa l.) گیاهی تک لپه ای متعلق به خانواده poaceae بوده و پس از گندم دومین محصول مهم زراعی دنیا را تشکیل می دهد. این گیاه بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری بوده و رشد آن در دماهای پایین با مشکل مواجه می شود. این آزمایش در اسفند سال 1389 در مزرعه واحد تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان واقع در ایستگاه تحقیقاتی شاوور به اجرا در آمد. آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. عامل اصلی شامل سه تاریخ کشت اول، دهم و بیستم اسفند ماه، عامل فرعی شامل پنج ژنوتیپ هویزه، گرده زنجان، چمپا ، لاین5 و دلار بود. نتایج بدست آمده از سنجش رنگدانه های کلروفیلa، b، کل و کاروتنوئید ها، نشان داد که مقدار آن ها در تاریخ کشت اول (دارای پایین ترین میانگین دمایی) دارای کاهش معنی دار بود. بررسی فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان پراکسیداز، کاتالاز و آسکوربات پراکسیداز، نشان داد که میزان فعالیت آن ها در تاریخ کشت اول نسبت به تاریخ کشت های دوم و سوم (دارای میانگین دمایی نزدیک به دمای بهینه رشد) در برگ و ریشه ژنوتیپ های مورد بررسی کاهش معنی دار یافت. میزان مالون دی آلدئید (mda)، در طی تنش سرما افزایش معنی دار نشان داده و کمترین میزان آن در برگ و ریشه رقم گرده و بیشترین مقدار آن در برگ و ریشه ژنوتیپ لاین5 مشاهده شد. نتایج بدست آمده از سنجش میزان قند های محلول و پرولین برگ و ریشه نشان دهنده وجود اختلاف معنی دار در طی تنش سرما بود. اما تجمع این مواد نتوانست منجر به القای تحمل در ژنوتیپ های لاین5 و دلار گردد. بررسی تغییرات ماده خشک برگ ها، شاخص سطح برگ و سرعت رشد گیاه نشان دهنده کاهش معنی دار آن ها در طی تنش سرما بود به طوریکه بیشترین میزان در تاریخ کشت اول مربوط به ژنوتیپ گرده و کمترین مقدار در ژنوتیپ لاین5 مشاهده شد. نتایج این بررسی نشان داد ژنوتیپ گرده به دلیل دارا بودن سیستم آنزیمی آنتی اکسیدانی کارآمدتر و به حداقل رسانیدن خسارات ناشی از تنش اکسیداتیو و تنش اسمزی ایجاد شده در طی تنش سرما نسبت به سایر ژنوتیپ ها متحمل تر و لاین5 نیز به دلیل عدم توانایی در کنترل تنش های ثانویه ذکر شده به عنوان حساس ترین ژنوتیپ شناخته شد.